چگونه کپی پهپادهای شاهد معادلات جنگ اوکراین را بر هم زد؟

به گزارش اکوایران، در حالی که ماشین جنگی روسیه در جبهه شرقی اوکراین به پیشروی ادامه می‌دهد، حمله‌ای دیگر بسیار دورتر از خط مقدم در جریان است. روسیه حملات پهپادی شبانه به شهرها و زیرساخت‌های غیرنظامی اوکراین را افزایش داده و همزمان با گسترش سریع تولید این تسلیحات، شدت این حملات نیز افزایش یافته است.

بسیاری از این پهپادها نه چندان سریع‌اند و نه پیشرفته، اما آنقدر ارزان هستند که کرملین بتواند در یک شب بیش از ۷۰۰ فروند از آن‌ها را به پرواز درآورد تا سامانه‌های پدافند هوایی اوکراین را از کار بیندازد و روحیه غیرنظامیان را در هم بشکند.

تولید انبوه پهپادهای طراحی ایران

به نوشته سی‌ان‌ان، پس از دسترسی به طراحی‌های پهپادهای تهاجمی «شاهد» ایرانی، روسیه کارخانه‌ای عظیم راه‌اندازی کرده تا هر ماه هزاران پهپاد از این نوع را تولید کند. تاکتیک‌های در حال تکامل مسکو اوکراین را واداشته تا با مهمات گران‌قیمت‌تر و ابتکارات جدید واکنش نشان دهد، چرا که روش‌های ارزان‌تر دفاعی به‌تدریج کارایی خود را از دست می‌دهند.

افزایش سریع حملات پهپادی نشان می‌دهد که جنگ‌های مدرن به‌طور فزاینده‌ای به این پرنده‌های بدون سرنشین متکی شده‌اند. اوکراین و روسیه برای جبران ضعف‌های خود در توانایی‌های نیروی هوایی، به توسعه پهپادها روی آورده‌اند؛ شرایطی که لزوماً برای همه قدرت‌های غربی مصداق ندارد. با این حال، کارشناسان می‌گویند ایالات متحده و متحدان اروپایی ناتو نیز به‌طور فعال روی بهبود توان پهپادی و عملیات ضدپهپاد کار می‌کنند تا برای هر جنگ احتمالی آینده آماده باشند.

رابرت تولست، پژوهشگر مؤسسه خدمات متحد سلطنتی انگلیس (RUSI) به سی‌ان‌ان گفت: «ناتو احتمالاً در آینده پهپادها را در مقیاسی گسترده به کار خواهد گرفت. نه به اندازه روسیه و اوکراین، زیرا ما دارای نیروی هوایی عظیمی هستیم که می‌تواند سریع و قدرتمند عمل کند؛ اما پهپادها به‌عنوان مکمل به‌کار گرفته خواهند شد».

او همچنین افزود تایوان در حال بررسی تولید انبوه پهپادهای تهاجمی ارزان‌قیمت است و گروه‌های غیردولتی و حتی کارتل‌های مواد مخدر نیز بیش از پیش از این ابزار استفاده می‌کنند. تولست گفت: «این مسئله به چالشی بزرگ برای ارتش‌های ناآماده در سراسر جهان تبدیل خواهد شد.»

میانگین تعداد حملات پهپادی روسیه به اوکراین نسبت به سال گذشته 14 برابر شده است

کارزار پهپادی روسیه؛ تولید انبوه و حملات مستمر

به گفته اداره اطلاعات دفاعی اوکراین، روسیه در مسیر تولید ماهانه بیش از ۶ هزار پهپاد نوع شاهد قرار دارد. این رویه برای مسکو بسیار به صرفه‌تر از زمانی است که در ابتدای جنگ این پهپادها را از تهران خریداری می‌کرد.

یک منبع اطلاعاتی اوکراینی گفت: «در سال ۲۰۲۲، روسیه به‌طور میانگین برای هر پهپاد شاهد ۲۰۰ هزار دلار پرداخت می‌کرد. در سال ۲۰۲۵ این رقم به حدود ۷۰ هزار دلار کاهش یافت»؛ که دلیل آن تولید انبوه در کارخانه آلابوگا در جمهوری تاتارستان روسیه است.

با این حال، برآوردها متفاوت است. اندیشکده مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) اعلام کرده هزینه تولید هر پهپاد شاهد-۱۳۶ بین ۲۰ تا ۵۰ هزار دلار است. این در حالی است که تنها یک موشک رهگیر پدافند هوایی می‌تواند بیش از ۳ میلیون دلار قیمت داشته باشد.

همین هزینه پایین به کرملین امکان داده تا هم حملات مداوم شبانه و هم حملات گسترده‌تر را افزایش دهد. در ابتدای جنگ، حملات ترکیبی موشکی و پهپادی حدوداً ماهی یک‌بار انجام می‌شد؛ اما طبق تحلیل مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، اکنون این حملات به‌طور میانگین هر هشت روز یک‌بار رخ می‌دهد.

ترس دائمی غیرنظامیان

برای بسیاری از غیرنظامیان، تهدید مداوم پهپادها کابوسی دائمی است. در ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۵، یک مجتمع مسکونی در اودسا بر اثر حمله پهپادی روسیه به شدت تخریب شد. بوهدانا ژوپانینا، شهروند کی‌یف که در آن زمان در ماه نهم بارداری بود، و خانه‌اش در همین حمله نابود شد، در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان گفت: «سعی می‌کنم آرام بمانم، چون چنین استرسی در ماه نهم بارداری بسیار خطرناک است. در این جنگ لعنتی خیلی چیزها از دست دادم؛ پدرم به دست روس‌ها کشته شد، آپارتمانم نابود شد و مادرم هم نزدیک بود کشته شود.»

ساکنان شهرهای نزدیک مناطق تحت کنترل روسیه نیز از هراس حملات روزانه پهپادهای انتحاری دید اول شخص (FPV) می‌گویند. اهالی خرسون به سی‌ان‌ان گفته‌اند در این حملات هیچ هدفی مصون نیست؛ از عابران پیاده و خودروها گرفته تا اتوبوس‌ها و حتی آمبولانس‌ها. با وجود شواهد گسترده، روسیه بارها هدف گرفتن غیرنظامیان را انکار کرده است.

به گفته یاسر آتالان، پژوهشگر داده در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، درصد موفقیت پهپادهای روسیه تقریباً دو برابر شده و از آوریل تاکنون به حدود ۲۰ درصد رسیده است؛ در حالی که در سال ۲۰۲۴ کمتر از ۱۰ درصد از این پهپادها به هدف می‌رسیدند. تحلیلگران مرکز مطالعات استراتژیک تأکید کرده‌اند: «اینکه یک پهپاد شاهد به هدف برسد یا نه اهمیت چندانی ندارد؛ آنچه مهم است تأثیر تجمعی این سلاح بر ترس غیرنظامیان و فشاری است که بر سامانه‌های پدافند وارد می‌کند». آتالان همچنین گفت تاکتیک روسیه «حفظ فشار مداوم است. استراتژی کنونی آن‌ها بیش از پیش بر فرسایش تمرکز دارد».

نوآوری و ضدنوآوری در میدان نبرد

اوکراین نیز در خط مقدم از پهپادهای دید اول شخص استفاده می‌کند و حتی با پهپادهای دوربرد زیرساخت‌ها و تأسیسات تولید تسلیحات داخل روسیه را هدف قرار داده است.

کاترینا استپاننکو، تحلیلگر مؤسسه مطالعات جنگ در واشنگتن، می‌گوید: «برای هر پیشرفت فناورانه، دو طرف بلافاصله به دنبال راهکاری برای مقابله با آن می‌افتند. چرخه نوآوری آن‌قدر سریع است که ظرف دو تا سه هفته شاهد سازگاری جدید در برابر یک پیشرفت تکنولوژیک هستیم. برخی روش‌هایی که امروز کارآمد به نظر می‌رسند، ممکن است در ماه‌های آینده دیگر مؤثر نباشند.»

اکنون هر دو طرف در حال توسعه پهپادهای مجهز به هوش مصنوعی هستند که قادر به تصمیم‌گیری مستقل در میدان نبرد خواهند بود. همچنین، ساخت پهپادهای رهگیر به‌عنوان روشی ارزان‌تر برای مقابله با حملات هوایی نسبت به شلیک موشک‌های پدافندی در دستور کار قرار گرفته است.

استپاننکو گفت: «گزارش‌های متعددی درباره آزمایش چنین پهپادهایی از سوی اوکراین وجود دارد، اما هنوز در مقیاس گسترده به‌کار گرفته نشده‌اند. توسعه پهپادهای رهگیر می‌تواند ظرفیت‌های اوکراین را آزاد کند و همچنین به حفظ بخشی از موشک‌های پدافندی برای مقابله با حملات موشکی کمک کند.»