به گزارش اکوایران، رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، روز پنج‌شنبه روشن‌ترین نشانه مبنی بر اینکه دولت او در مذاکرات غیرمستقیم با ایران برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای، پیشرفت‌هایی داشته است را ارائه داد.
ترامپ در دوحه، دومین مقصد سفرش به منطقه خلیج فارس، گفت: «ما در حال انجام مذاکراتی بسیار جدی با ایران برای رسیدن به صلحی بلندمدت هستیم. شاید داریم به بستن یک توافق نزدیک می‌شویم.»
به نوشته میدل‌ایست آی، در واکنش به احتمال بازگشت نفت تحریم‌شده ایران به بازار، بهای نفت برنت به‌عنوان شاخص بین‌المللی، بیش از دو درصد کاهش یافت و به ۶۴.۶۲ دلار در هر بشکه رسید.
لابی‌گری خلیج فارس
انتظار می‌رفت عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر در دیدارهای خصوصی ترامپ را به دستیابی به یک توافق هسته‌ای با ایران ترغیب کنند، اما سفر او فراتر از این انتظارها پیش رفته است.
دیپلمات‌های کشورهای حوزه خلیج فارس آشکارا از مذاکرات هسته‌ای حمایت می‌کنند و ترامپ نیز اذعان کرده که میزبانانش او را متقاعد کرده‌اند تا مسیر گفت‌وگو را ادامه دهد و سراغ حملات پیش‌دستانه نظامی نرود؛ حملاتی که به گفته ترامپ، اسرائیل خواهان آن بوده است.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران گفت: «رهبران کشورهای خلیج فارس به طور کلی از مذاکرات میان دولت ترامپ و ایران حمایت کرده‌اند، چرا که نمی‌خواهند در صورت شکست مذاکرات، در میانه آتش یک تشدید تنش منطقه‌ای گرفتار شوند. البته این حمایت لزوماً به موفقیت در میز مذاکره منجر نمی‌شود، اما نسبت به مذاکرات سال ۲۰۱۵ تغییری معنادار به شمار می‌رود.»
ترامپ در سخنان خود در دوحه به نگرانی دیرینه قطر مبنی بر اینکه حمله نظامی به سایت‌های هسته‌ای ایران می‌تواند به یک فاجعه زیست‌محیطی منجر شود و احتمال دارد منابع آب این کشور را آلوده کند، اشاره کرد.
اظهارات ترامپ نشان می‌دهد که جمهوری‌خواهان جریان موسوم به «اول آمریکا» که با حمله به ایران مخالف‌اند، نفوذ قابل‌توجهی بر تصمیمات رئیس‌جمهور دارند.
موضوع آلودگی در گفت‌وگویی طولانی در ماه مارس میان تاکر کارلسن، چهره رسانه‌ای نزدیک به ترامپ، و شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر قطر، به تفصیل مورد بحث قرار گرفت.
ترامپ گفت: «ما قرار نیست هیچ گرد و غبار هسته‌ای در ایران ایجاد کنیم. فکر می‌کنم به این که بتوانیم بدون انجام این کار به توافقی برسیم، نزدیک شده‌ایم.»
«تشکر بزرگ»
ترامپ همچنین گفت که ایران باید بابت تلاش‌های قطر برای ترغیب او به دستیابی به توافق، از این کشور یک «تشکر بزرگ» بکند.
قطر و ایران بزرگ‌ترین میدان گازی جهان را با یکدیگر شریک‌اند. ترامپ گفت: »ایران واقعاً خوش‌شانس است که امیر قطر را دارد، چون او واقعاً دارد برایشان می‌جنگد.»
سفر ترامپ به دوحه پس از استقبال باشکوهی که در عربستان سعودی از او به عمل آمد، انجام شد؛ جایی که در آن معاملات تسلیحاتی و توافق‌هایی در زمینه هوش مصنوعی رونمایی شد. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، شخصاً ترامپ را با یک خودرو گلف در محوطه کاخ گرداند.
ترامپ در سخنرانی خود در ریاض، پادشاهی‌های نفت‌خیز خلیج فارس را نمونه‌هایی از کشورهای موفقی دانست که توسط «مداخله‌گرایان غربی» ساخته نشده‌اند؛ عنوانی که بسیاری در آمریکا به کسانی اطلاق می‌کنند که خواهان حمله نظامی یا تحریم‌های سخت‌تر علیه ایران هستند و نه توافق هسته‌ای.
این سفر بر پیشرفت نقش عربستان به‌عنوان یک قدرت محوری در منطقه و پیامدهای نزدیکی ریاض به ترامپ تأکید داشت.
رئیس‌جمهور آمریکا گفت که ولیعهد محمد بن سلمان، به همراه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، نقش کلیدی در متقاعد کردن او برای لغو کامل تحریم‌های ایالات متحده علیه سوریه داشته‌اند.
بر اساس گزارش‌ها، اسرائیل با این تصمیم مخالفت کرده بود. ترامپ همچنین در جریان این سفر، همراه با ولیعهد سعودی با رئیس‌جمهور سوریه، احمد الشرع دیدار کرد.
همگرایی بر سر توافق با ایران
این سفر بار دیگر نشان داد که کشورهای حاشیه خلیج فارس در حال همگرایی حول محور توافق هسته‌ای با ایران هستند. فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان، روز چهارشنبه اعلام کرد که پادشاهی عربستان «کاملاً از مذاکرات هسته‌ای حمایت می‌کند».
او گفت: «اگر ایالات متحده و ایران بتوانند با موفقیت مذاکرات هسته‌ای خود را به سرانجام برسانند، این کار یک بار سنگین ریسک را از منطقه ما برمی‌دارد و مسیرهای مهمی را برای همکاری بیشتر، یکپارچگی منطقه‌ای بیشتر، تجارت و سرمایه‌گذاری گسترده‌تر باز خواهد کرد.»
این سخنان بار دیگر اشاره‌ای روشن به غریزه تجارت‌محور ترامپ داشت.
لابی‌گری علنی عربستان برای دستیابی به توافق هسته‌ای نشان می‌دهد که منطقه در دهه گذشته چه دگرگونی‌هایی را پشت سر گذاشته است.
حمایت کشورهای خلیج فارس از توافق در این مرحله می‌تواند پیامدهای بسیار مهمی در پی داشته باشد.
برای نمونه، در اوایل ماه جاری، پایگاه خبری امواج مدیا گزارش داد که مذاکره‌کنندگان ایرانی ایده تشکیل یک کنسرسیوم منطقه‌ای غنی‌سازی اورانیوم را مطرح کرده‌اند تا نگرانی‌های آمریکا در این زمینه را کاهش دهند.
به گفته ایرانی‌ها، عربستان سعودی و امارات می‌توانند در ساخت یک تأسیسات هسته‌ای جدید در داخل ایران مشارکت داشته باشند. این گزارش افزود که امارات نسبت به مشارکت در این طرح نظر مثبتی داشته، اما عربستان محتاطانه‌تر برخورد کرده است.
علی واعظ گفت این ایده «جنبه‌های بالقوه مثبتی دارد، اما در عین حال با چالش‌های دیپلماتیک و فنی جدی مواجه است.»
او افزود: «با این حال، بهبود روابط ایران با کشورهایی مانند عربستان و امارات، استفاده از رویکردهای منطقه‌ای برای عدم اشاعه (سلاح‌های هسته‌ای) را نسبت به گذشته ممکن‌تر می‌سازد.»
آیا ترامپ می‌تواند بر تندروهای ضدایران غلبه کند؟
دولت اوباما در سال ۲۰۱۵ توافق هسته‌ای با ایران را امضا کرد. در آن زمان، عربستان سعودی، امارات و اسرائیل یک‌صدا با آن توافق مخالفت کردند.
همه آن‌ها از تصمیم ترامپ در سال ۲۰۱۸ برای خروج یک‌جانبه از توافق و اعمال تحریم‌های موسوم به «فشار حداکثری» حمایت کردند.
در همان دوره، کشورهای پادشاهی خلیج فارس بر سر نحوه واکنش به خیزش‌های موسوم به بهار عربی نیز با یکدیگر اختلاف داشتند.
عربستان سعودی و امارات، قطر را به حمایت از جنبش اخوان‌المسلمین متهم کردند؛ جنبشی که آن‌ها آن را تهدیدی برای حکومت خود می‌دانند. با حمایت ترامپ، این دو کشور قطر را محاصره کردند.
رهبران کشورهای خلیج فارس از آن زمان به بعد تلاش کرده‌اند روابط خود را ترمیم کنند. اگرچه روند نزدیکی میان امارات و قطر همچنان شکننده است، اما روابط قطر و عربستان سعودی به‌طور چشمگیری تقویت شده است.
ترامپ نیز خود به بهبود این روابط اشاره کرد. او خطاب به امیر قطر، شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی، گفت که پیش از او با ولیعهد عربستان دیدار داشته، «که دوست شماست».
ترامپ افزود: «شما تا حدی مرا به یاد یکدیگر می‌اندازید. هر دو بلندقد، خوش‌قیافه و همزمان خیلی باهوش هستید… خوشحالم که می‌بینم روابط در خاورمیانه در حال شکل گرفتن‌اند.»
با وجود حمایت کشورهای خلیج فارس، کارشناسان هشدار می‌دهند که دستیابی به توافق کار آسانی نخواهد بود.
عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، روز یکشنبه پس از دور چهارم مذاکرات میان جمهوری اسلامی و آمریکا گفت:
«موضوع غنی‌سازی قابل مذاکره نیست، همان‌طور که رفع تحریم‌ها نیز غیرقابل مذاکره است.»
اسرائیل و برخی اعضای حزب جمهوری‌خواه می‌گویند حاضرند ایران یک برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای داشته باشد، اما نباید غنی‌سازی اورانیوم داشته باشد و باید تأسیسات هسته‌ای خود را برچیند.
هفته گذشته، سناتورهای جمهوری‌خواه لیندسی گراهام و تام کاتن، دو متحد ترامپ، از او خواستند هرگونه توافق هسته‌ای را به سنا ارائه دهد تا به‌عنوان یک معاهده رسمی به رأی گذاشته شود. تصویب چنین معاهده‌ای به ۶۷ رأی نیاز دارد.
توافق هسته‌ای دولت اوباما در سال ۲۰۱۵ هیچ‌گاه در سنا تصویب نشد؛ به همین دلیل ترامپ توانست به‌راحتی از آن خارج شود و تحریم‌ها را دوباره اعمال کند.
کاتن گفت: «اگر آن‌ها خواهان یک توافق پایدار و ماندگار هستند، باید آن را به سنا بیاورند و به‌عنوان معاهده‌ای رسمی به رأی بگذارند.»
اما شرایط اعلام‌شده از سوی این قانون‌گذاران، با خطوط قرمز ایران درباره غنی‌سازی مغایرت دارد. آن‌ها همچنین شروط دیگری نیز مطرح کرده‌اند، از جمله اینکه هر توافقی باید به موضوع افزایش توان موشکی ایران نیز بپردازد.
ترامپ در منطقه برای توافق با ایران متحدانی پیدا کرده، اما پیدا کردن چنین متحدانی در داخل آمریکا ممکن است چالش سخت‌تری برای او باشد.