اکوایران: بررسی‌ها نشان می‌دهد شاخص ضریب جینی در سال گذشته نسبت به سال 1402 هم در مناطق شهری و هم روستایی کاهش پیدا کرده است.
به گزارش اکوایران، یکی از شاخص‌هایی که می‌تواند اختلاف طبقاتی را نشان دهد، ضریب جینی است. معمولا سطح دستمزدها در مناطق شهری بالاتر از مناطق روستایی است و به دلیل نحوه توزیع امکانات بین این دو منطقه، به طور طبیعی سطح هزینه ساکنان مناطق شهری از سطح هزینه ساکنان مناطق روستایی بالاتر است. این موارد در کنار عواملی دیگر سبب می‌شود تا نابرابری درآمدی بین طبقات مختلف جامعه در شهرها و روستاها متفاوت باشد.
بررسی‌ها حاکی از آن است که در بازه‌هایی که یارانه پرداخت شده، ضریب جینی تا حدی کاهش یافته اما در ادامه و با تداوم تورم های بالا، اثر یارانه‌ها کم شده و ضریب جینی دوباره بالا رفته است.
روند ضریب جینی در 14 سال گذشته
بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال 1390 تا سال گذشته روند ضریب جینی هم در مناطق شهری و هم در مناطق روستایی نوسانات زیادی را تجربه کرده است.
از سال 1389 به صورت ناگهانی اُفت شدیدی در ضریب جینی مناطق شهری و روستایی رخ می‌دهد. برای مثال، این شاخص در مناطق شهری از 0.3567 به 0.3511 در سال 92 می‌رسد. این کاهش در روستاها نیز از 0.3393 به 0.3242 بوده است.
علت این رخداد، اجرای طرح «هدفمندسازی یارانه‌ها» در سال 1389 است. در این سال، به دلیل یک پرداخت نقدی جداگانه که رقم آن نیز به نسبت تورم آن سال قابل توجه بوده، سطح رفاه خانوار افزایش یافته و اختلاف طبقاتی کاهش یافته است. با این حال، با گذشت زمان و تداوم نرخ‌های تورم بالا به نظر می‌رسد اثر این یارانه‌ها کاهش یافته و دوباره ضریب جینی، خصوصا در مناطق شهری، از سال 93 تا 97 صعودی شده است.
در مناطق روستایی نیز اگر چه روند کلی ضریب جینی در بازه زمانی یاد شده صعودی است اما نوسانات و فراز و فرودهای بیشتری را نسبت به شهرها تجربه کرده است.
مجددا، در سال 98 و با پرداخت یارانه بنزین و کمک‌معیشتی کرونا ضریب جینی هم در شهرها و هم در روستاها کاهش یافته اما از سال بعد افزایشی شده و یارانه‌ها کارایی قبل را نداشته است. همچنین، در سال 1401 و همزمان با حذف تخصیص ارز ترجیحی 4 هزار و 200 تومانی و در پی آن پرداخت یارانه‌های 300 و 400 هزار تومانی ضریب جینی در شهرها کاهش یافته است. البته، این شاخص در روستاها بالاتر رفته و به نظر می‌رسد در همان سال از اعطای یارانه‌ها اثر نگرفته است.
آخرین آمارها حاکی از آن است که ضریب جینی در سال 1403 نسبت به سال 1402 هم در مناطق شهری و هم روستایی کاهش پیدا کرده و در شهر از 0.382 به 0.368 و در روستا از 0.3583 به 0.3532 رسیده است.
مختصری در مورد ضریب جینی
ضریب جینی یکی از شاخص‌های اقتصادی است که از آن برای سنجش وضعیت رفاه استفاده می‌شود. این شاخص مقادیری بین صفر و یک دارد. هر چه ضریب جینی به صفر نزدیک‌تر باشد، سطح نابرابری کم‌تر است و هر چه این شاخص به سمت یک حرکت کند، نابرابری درآمدی افزایش می‌یابد.
مرکز آمار ایران هر ساله این شاخص را به تفکیک مناطق شهری و روستایی اعلام می‌کند. علت این تفکیک آن است که ساکنان مناطق شهری سطح دستمزد و هزینه متفاوتی از ساکنان روستا دارند و طبقات درآمدی و هزینه‌ای در شهر و روستا بر هم منطبق نمی‌شود؛ به همین علت این شاخص به صورت جداگانه برای هر منطقه محاسبه و اعلام می‌شود.
البته در تحلیل ضریب جینی باید به دو نکته نیز توجه داشت؛ اول آن که کاهش ضریب جینی تنها «کاهش نابرابری» را نشان می‌دهد و به کیفیت آن توجهی ندارد. برای مثال، اگر ساکنان مناطق شهری با هم فقیرتر شوند نیز ضریب جینی کاهش می‌یابد در حالی که اتفاقی منفی از نظر رفاهی برای آن‌ها رخ داده است. دومین نکته نیز به این مسئله اشاره دارد که ممکن است ضریب جینی ثابت بماند در حالی که خانوارها در طبقات جامعه جابجا شده‌اند اما نحوه جابجایی به طوری بوده که ضریب جینی تغییری نکرده است.
بنابراین، ضریب جینی را باید تنها به عنوان شاخصی در نظر گرفت که یک نگاه کلی درخصوص وضعیت رفاهی جامعه ایجاد می‌کند و برای تحلیل جزئیات باید به شاخص‌های دیگری رجوع کرد.