اکوایران: چشم‌انداز بازگرداندن میلیون‌ها مهاجر افغان به افغانستان، خطر تشدید تنش‌ها با طالبان را نیز در پی دارد.
به گزارش اکوایران، محمد، مهاجر افغان ۴۱ سالهای که مدرک قانونی ندارد، ماه‌هاست که در باغ خصوصی‌ای در نزدیکی تهران که به عنوان سرایدار در آن کار می‌کند، عملا در حبس به سر می‌برد. او چنان از بازداشت و اخراج توسط پلیس جمهوری اسلامی ایران هراس دارد که حتی برای اصلاح مو هم از باغ خارج نمی‌شود. این پدر چهار فرزند که نخواست نام کاملش فاش شود، گفت: «همسرم خریدها را انجام می‌دهد. دو پسرم وقتی می‌خواهند به مدرسه بروند مضطرب می‌شوند».
محمد که حساب بانکی ندارد و در ساختمانی در محوطه باغ زندگی می‌کند، گفت: «نمی‌توانم زیر سلطه طالبان در افغانستان زندگی کنم. جانم در خطر است. تازه بماند که نه کاری هست، نه آینده‌ای، نه خانواده‌ای که از من حمایت کند».
تسریع اخراج دسته‌جمعی
بر اساس گزارش فایننشال‌تایمز، محمد یکی از بیش از دو میلیون افغانستانی است که به گفته مقامات جمهوری اسلامی ایران، پس از به قدرت رسیدن طالبان در سال ۲۰۲۱ از مرز عبور کرده و وارد ایران شدند، عددی که به جمعیت چند میلیونی دیگری که در دهه‌های گذشته وارد ایران شده بودند، افزوده است.
اکنون تهران اعلام کرده که قصد دارد این جمعیت را به کشورشان بازگرداند. با وجود بحران شدید در اقتصاد ایران، وعده داده‌اند روند اخراج دسته‌جمعی مهاجران را سرعت ببخشند. نادر یاراحمدی، مشاور وزیر کشور، گفته که بین اسفند ۱۴۰۲ تا اسفند ۱۴۰۳ بیش از ۱.۲ میلیون مهاجر افغانستانی از ایران اخراج شده‌اند.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران که امسال به کابل سفر کرده بود، گفت این اخراج‌ها با هماهنگی طالبان انجام شده و «تدریجی و با کرامت» خواهد بود.
او اخیراً گفت: «افغانستان باید به‌درستی پذیرای آن‌ها باشد و آن‌ها را دوباره وارد اجتماع کند. نمی‌خواهیم بازگشت افغان‌ها به بحران اجتماعی در ایران یا افغانستان تبدیل شود. آنچه برای ما مهم است، دستیابی به رویکردی معقول و منطقه‌ای برای مدیریت این وضعیت است.»
در مسیر اسلام‌آباد
جمهوری اسلامی ایران در مسیر کشور همسایه، پاکستان، گام برمی‌دارد، کشوری که از سال ۲۰۲۳ صدها هزار پناهجوی افغان را به کشور تحت کنترل طالبان بازگردانده و موجب واکنش‌های شدید بین‌المللی شده است. مقامات جمهوری اسلامی می‌گویند که ایران در چند دهه گذشته سهم نامتناسبی از پناهجویان فراری از جنگ و بحران‌های افغانستان را پذیرفته است.
بر اساس برآورد آژانس پناهندگان سازمان ملل (UNHCR)، در سال ۲۰۲۴ حدود ۳.۸ میلیون نفر با شرایط مختلف پناهندگی به‌طور اجباری در ایران حضور داشتند. آمارهایی که ایران را به بزرگ‌ترین کشور میزبان پناهندگان در جهان تبدیل کرده است. اما مقامات جمهوری اسلامی ایران می‌گویند عدد واقعی افغان‌های حاضر در کشور، چه دارای مدرک قانونی و چه فاقد آن، بیش از ۶ میلیون نفر است، که بسیاری از آن‌ها در ایران به دنیا آمده‌اند.
جمهوری اسلامی می‌گوید که نظام خدمات عمومی و اقتصاد کشور دیگر توان تحمل این جمعیت را ندارد. تورم سالانه از میانه سال ۲۰۲۰ تاکنون هرگز زیر ۳۰ درصد نیامده و سقوط ارزش ریال، هزینه واردات برای مصرف‌کنندگان ایرانی را به‌شدت بالا برده است. مقامات می‌گویند حدود ۶۰۰ هزار کودک افغان در مدارس ایران تحصیل می‌کنند.
سعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل، سال گذشته اعلام کرد که ایران سالانه حدود ۱۰ میلیارد دلار صرف اسکان بیش از ۶ میلیون افغان می‌کند، در حالی‌که کمک‌های بین‌المللی به گفته او «ناکافی» هستند.
شرایط اقتصادی ایران پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، کارزار «فشار حداکثری» خود علیه برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران را از سر گرفت، دشوارتر شده است.
رقابت فرقه‌ای و تشدید تنش با طالبان
هم‌زمان با افزایش تلاش‌ها برای اخراج مهاجران افغان که در ایران شیعه مذهب عمدتاً اهل سنت هستند، مقامات جمهوری اسلامی به‌طور مکرر با اشارات ضمنی به مسائل فرقه‌ای زمینه را برای این سیاست فراهم کرده‌اند. مقامات جمهوری اسلامی استدلال می‌کنند که اعضای افغان گروه‌هایی مانند داعش که مسئول بمب‌گذاری‌های سال گذشته در جنوب ایران بودند و در آن نزدیک به ۱۰۰ نفر کشته شدند، ممکن است از مرز عبور کنند و تهدید امنیتی به‌وجود آورند.
محمد امیر، نماینده مجلس، خواستار اقدام فوری برای جلوگیری از ورودهای غیرقانونی شد و گفت: «اگر مهاجرت سامان‌دهی نشود، دشمنان می‌توانند از مهاجران غیرقانونی برای بی‌ثبات‌سازی ایران استفاده کنند».
چشم‌انداز بازگرداندن میلیون‌ها مهاجر افغان به افغانستان، خطر تشدید تنش‌ها با طالبان را نیز در پی دارد. طالبان گروهی افراطی و سنی‌مذهب است که رابطه پرتنشی با جمهوری اسلامی ایران دارد. تهران هنوز دولت طالبان را به‌طور رسمی به رسمیت نشناخته است، در حالی که دو کشور طی سالهای اخیر چندین بار درگیری مرزی داشته‌اند، به‌ویژه در زمینه اختلافات آبی دیرینه.
جمهوری اسلامی ایران روند ساخت دیوار مرزی در مرزهای نفوذپذیر خود با افغانستان و پاکستان را تسریع کرده است. همچنین در ماه‌های اخیر، پلیس ایران برخورد با سکونت‌گاه‌های کارگران مهاجر را افزایش داده، مناطقی که در اطراف شهرهایی چون تهران، کرج و مشهد به‌سرعت گسترش یافته‌اند.
در حاشیه
سیمین کاظمی، جامعه‌شناس ایرانی وابسته به دانشگاه شهید بهشتی، می‌گوید فقر و نابرابری روزافزون باعث شده بخشی از جامعه، دولت و رسانه‌های دولتی ایران به «شیطان‌سازی از افغان‌هایی که با دستمزد پایین و بدون حمایت اجتماعی کار می‌کنند» روی بیاورند، در حالی‌که فرزندانشان از تحصیل بازمی‌مانند و زنان‌شان از خدمات درمانی محروم‌اند.
کاظمی تأکید می‌کند که افغان‌ها با تأمین نیروی کار ارزان، به اقتصاد ایران کمک کرده‌اند. او گفت: «نیروی کار افغان نقش حیاتی در پروژه‌های توسعه ایران داشته است. از آن‌ها به ناحق به عنوان کسانی که شغل‌ها را می‌دزدند یاد می‌شود، در حالی که کارفرمایان ایرانی ترجیحشان با افغان‌هاست چون مشمول قانون کار نمی‌شوند.»
بسیاری از افغان‌های ساکن ایران، مثل مرتضی ۲۲ ساله، هرگز جای دیگری را جز ایران ندیده‌اند. مرتضی، دانشجوی سال دوم پزشکی که در ایران از والدین افغان متولد شده، می‌گوید حس تعلق فرهنگی‌اش به ایران از افغانستان قوی‌تر است.
او گفت: «در مدرسه همیشه با من منصفانه برخورد شده و هیچ‌وقت به خاطر افغان بودن تحقیر نشدم. بعد از فارغ‌التحصیلی و پزشک شدن، ترجیح می‌دهم همین‌جا زندگی و کار کنم. اینجا جایی است که همیشه برایم حکم خانه را داشته.»
