اکنون نه‌تنها فروشگاه‌های اپلیکیشن، بلکه بخش‌های دیگری مانند بازارگاه آمازون یا پلتفرم‌های ارائه خدمات موسیقی دیجیتال نیز هدف بررسی‌های ضدانحصاری قرار گرفته‌اند و دولت‌ها تلاش می‌کنند با باز کردن فضای رقابت، مسیر نوآوری را برای بازیگران کوچک‌تر هموار کنند. کارشناسان این اقدامات را نشانه‌ای از چرخش بزرگ در توازن قدرت اکوسیستم جهانی دیجیتال می‌دانند.
آمریکا دنباله‌رو اروپا
پیشنهاد طرحی در آمریکا با عنوان «قانون آزادی اپ‌استور» باعث شده است تا بار دیگر موضوع شکست انحصار شرکت‌های اپل و گوگل بین کارشناسان حوزه تکنولوژی داغ شود؛ قانونی که در صورت تصویب، شرکت‌هایی همچون اپل و گوگل را موظف خواهد کرد که محدودیت‌های اعمال‌شده بر اپ‌استورهای خود را لغو کنند. این طرح هر چند اشاره مستقیم به اپل یا گوگل نداشته اما به‌طور خاص شرکت‌های مالک اپ‌استورها با بیش از ۱۰۰ میلیون کاربر را هدف قرار داده است.
ظاهرا بر اساس این طرح، اپل موظف است به کاربران اجازه دهد تا بتوانند فروشگاه‌های اپلیکیشن شخص ثالث را روی آی‌فون نصب و حتی آنها را به عنوان فروشگاه پیش‌فرض انتخاب کنند. توسعه‌دهندگان نیز باید بتوانند از سیستم‌های پرداخت مستقل استفاده کنند و بدون پرداخت هزینه‌های اضافی به تمام ابزارهای فنی و امکانات توسعه دسترسی داشته باشند.
از سوی دیگر، کاربران نیز باید امکان حذف یا مخفی‌سازی برنامه‌های پیش‌فرض را داشته باشند. همچنین اپل در صورت تصویب این طرح باید تغییرات بنیادینی در مدل تجاری خود ایجاد کند که می‌تواند بر آینده رابطه این شرکت با توسعه‌دهندگان و نحوه مدیریت اکوسیستم آی‌فون تاثیر جدی بگذارد. البته این نخستین‌باری نیست که اپل با چنین مسائلی روبه‌رو شده و در واقع این قانون در امتداد مسیری است که پیش‌تر با تصویب قانون بازارهای دیجیتال(DMA) در اتحادیه اروپا آغاز شده بود. در چارچوب این قانون اپل باید امکان انتشار اپلیکیشن‌ها از مسیرهایی خارج از اپ‌استور رسمی را برای توسعه‌دهندگان فراهم کند، هرچند تردیدهایی درباره میزان پایبندی واقعی این شرکت به اجرای کامل آن وجود دارد.
حالا به نظر می‌رسد ایالات‌متحده نیز با الگو گرفتن از تجربه اروپا در پی تصویب طرحی برای اعمال محدودیت‌هایی مشابه بر شرکت‌های بزرگ فناوری باشد. علاوه بر این موارد، در متن طرح مذکور در راستای سیاست‌های ضدانحصاری تاکید شده است که شرکت‌های مالک اپ‌استور نباید با تدوین قوانین پیچیده یا دریافت هزینه‌های سنگین، مخفیانه مانع فعالیت فروشگاه‌های شخص ثالث شوند. هدف اصلی این قانون افزایش رقابت، حمایت از مصرف‌کنندگان و تسهیل فعالیت توسعه‌دهندگان است؛ تا آنجا که کاربران آزادی بیشتری در انتخاب برنامه‌ها، روش‌های پرداخت و پلتفرم‌ها داشته باشند.
نقطه آغاز جنبش ضدانحصار
نخستین‌بار توجه جهانی به ماجرای انحصار اپ‌استور اپل و گوگل‌پلی با دعوای شرکت اپل با اپیک‌گیمز در سال ۲۰۲۰ آغاز شد؛ اتفاقی که کارشناسان حوزه فناوری از آن به عنوان نقطه عطف آغاز جنبش ضدانحصار فروشگاه‌های اپلیکیشن در سطح جهانی یاد می‌کنند. فوربس در گزارشی در این باره اشاره کرده است که در آن زمان شرکت اپیک‌گیمز سازنده بازی معروف فورت‌نایت سیستم پرداخت مستقیم خود را برای این بازی در نسخه iOS و اندروید اضافه کرد، تا آنجا که کاربران می‌توانستند بدون عبور از درگاه پرداخت اپل یا گوگل خرید درون‌برنامه‌ای انجام دهند. این کار در اصل نقض سیاست فروشگاه‌ها بود، زیرا هر دو اپ‌استور الزام داشتند که پرداخت‌ها از طریق آنها با کارمزدی ۳۰ درصدی انجام شود.
در همین راستا نیز شرکت‌های اپل و گوگل در مدت زمان کوتاهی بازی فورت‌نایت را از فروشگاه‌های خود حذف کردند. این اقدام از سوی اپیک‌گیمز بی‌پاسخ نماند و بلافاصله این شرکت یک شکایت قضایی علیه اپل و گوگل تنظیم و آنها را به رفتار ضدرقابتی و سوءاستفاده از موقعیت انحصاری‌شان متهم کرد. همچنین کمپینی به‌نام FreeFortnite# به راه انداخت و حتی یک ویدئوی تبلیغاتی ساخت که نسخه‌ای طعنه‌آمیز از تبلیغ معروف اپل در سال ۱۹۸۴ بود. در آن زمان به نظر می‌رسید که هدف شرکت اپیک این است که قوانین فروشگاه‌های اپلیکیشن را نه تنها برای خود، بلکه برای همه توسعه‌دهندگان به چالش بکشد.
البته این ماجرا تنها به اپ‌استور اپل و گوگل‌پلی محدود نشد و اکنون شکست انحصار در حوزه‌های دیگر فناوری هم شدت گرفته است. در این راستا، دولت‌ها و نهادهای ضدانحصاری در تلاش هستند تا سلطه پلتفرم‌های بزرگ دیجیتال را محدود کنند. شکست انحصار آمازون در بازارگاه‌های آنلاین یکی از این موارد است. آمازون پیش از این فروشندگان شخص ثالث را مجبور می‌کرد برای دیده شدن بهتر در نتایج جست‌وجو، از خدمات انبارداری و ارسال خود آمازون (Fulfilled by Amazon) استفاده کنند، اما اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ برای توقف این رفتارها توافقی با آمازون امضا کرد که بر مبنای آن آمازون دیگر حق ندارد فروشندگان را برای استفاده از سرویس‌های خاصش تحت فشار قرار دهد.
همچنین بر اساس گزارشی که گاردین منتشر کرده است، علاوه بر این، اپل سال‌ها اسپاتیفای را از دسترسی به برخی امکانات iOS محروم می‌کرد که در نهایت باعث شکایت اسپاتیفای شد و در ادامه اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۴ اپل را محکوم و به پرداخت ۵۰۰میلیون یورو جریمه ملزم کرد. در مقابل اپل مجبور شد APIهای صوتی و سیستمی را در دسترس رقبا قرار دهد و همچنین اسپاتیفای از سال ۲۰۲۵ امکان پرداخت مستقیم اشتراک از داخل اپ خود را پیدا کرد.
پیامدهای انحصارگرایی
نخستین پیامد انحصار پلتفرم‌ها برای کاربران مربوط به محدود شدن حق انتخاب برای آنهاست. در این شرایط کاربران مجبورند از اپلیکیشن‌ها، مرورگرها یا سیستم‌های پرداخت از پیش‌تعیین‌شده استفاده کنند، مانند سافاری روی آی‌فون یا گوگل‌سرچ روی اندروید. حذف رقبا از سبد انتخاب می‌تواند باعث ضعف رقابت شود و در نهایت کیفیت خدمات را کاهش دهد. البته اکنون با اجرای قانون بازارهای دیجیتال در اروپا، کاربران آی‌فون می‌توانند مرورگری غیر از سافاری را با موتور جست‌وجوی مستقل نصب کنند.
مورد دیگری که انحصار می‌تواند به آن دامن بزند، مربوط به افزایش هزینه برای توسعه‌دهندگان و در نهایت کاربران است. اکنون اپل و گوگل از پرداخت درون‌برنامه‌ای ۱۵ تا ۳۰ درصد کارمزد دریافت می‌کنند که این هزینه معمولا به کاربران منتقل می‌شود؛ یعنی در نهایت اشتراک اپلیکیشن‌ها یا خریدهای درون‌برنامه‌ای با قیمت بالاتری محاسبه می‌شود. در همین راستا، اسپاتیفای پیش از این اعلام کرده بود که نمی‌تواند قیمت برابری با اپل‌موزیک داشته باشد، زیرا کارمزد اپ‌استور هزینه آن را بالا می‌برد.
همچنین کارشناسان یکی دیگر از اصلی‌ترین آثار انحصار در دنیای فناوری را رفتار ضدرقابتی و تبعیض‌آمیز دانسته‌اند. در این شرایط پلتفرم‌ها می‌توانند داده‌های رقبا را رصد کنند و از این طریق خود نسخه‌ای مشابه بسازند و آن را تبلیغ کنند. این ماجرا باعث شده است که آمازون متهم به فروش داده‌های فروشندگان شخص ثالث شود. بر این اساس فعالان این حوزه معتقدند در شرایطی که دولت‌ها بتوانند انحصار پلتفرم‌ها را تا حد معمولی کنترل کنند، کاربران نیز از خدمات بهتری بهره‌مند خواهند شد و حتی ممکن است بتوان از پرداخت هزینه‌های غیرضروری توسط آنها نیز جلوگیری کرد.
