جزئیات جدید از حمله اسرائیل به قطر؛ چرا آژانس موساد از نقشه نتانیاهو حمایت نکرد؟

به گزارش اکوایران، برنامه‌ریزان جنگی اسرائیل هنگام طراحی حمله‌ محرمانه علیه رهبران سیاسی حماس در قطر، طرحی را برگزیدند که به آن‌ها امکان می‌داد سریع عمل کنند و فرصت مخالفت ایالات متحده را به حداقل برسانند.

این عملیات که روز سه‌شنبه اجرا شد، با تکیه بر جنگنده‌هایی انجام گرفت که موشک‌های بالستیک دوربرد شلیک کردند، از ورود به حریم هوایی کشورهای عربی پرهیز کردند و دولت ترامپ را تا آخرین لحظات در بی‌خبری نگه داشتند. به نوشته وال‌استریت ژورنال، هشت جنگنده F-15 و چهار جنگنده F-35 اسرائیل به سمت دریای سرخ – در آن سوی شبه‌جزیره عربستان – پرواز کردند. از آنجا، بخشی از هواپیماها موشک‌های بالستیک هواپرتاب را به فضا شلیک کردند که مسیرشان از فراز عربستان می‌گذشت و به سمت دوحه می‌رفت. چند مقام آمریکایی این جزئیات را تأیید کردند.

اطلاع دیرهنگام

به گفته مقامات ایالات متحده، اسرائیل تنها چند دقیقه پیش از حمله اطلاع مختصری به ارتش آمریکا داد، بدون ذکر دقیق هدف. اما حسگرهای فضایی آمریکا که اثرات گرمایی موشک‌ها را ردیابی می‌کنند، پرتاب‌ها را ثبت و مقصد آن‌ها را دوحه تشخیص دادند. این اطلاعات اما بسیار دیر بود و امکان جلوگیری از حمله را نداد. یک مقام ارشد دفاعی آمریکا عملیات را «کاملاً غیرقابل تصور» خواند.

دستور اطلاع‌رسانی به کاخ سفید زمانی صادر شد که موشک‌ها در مسیر بودند و ترامپ نماینده ویژه خود را مأمور کرد تا قطر را مطلع کند، اما دوحه می‌گوید هشدار حدود ۱۰ دقیقه پس از اصابت موشک‌ها دریافت شد. ترامپ در پیامی در شبکه اجتماعی خود نوشت: «بمباران یک‌جانبه در خاک قطر، کشوری مستقل و متحد نزدیک آمریکا که برای میانجی‌گری صلح شجاعانه تلاش می‌کند، نه به سود اسرائیل است و نه آمریکا.»

این حمله بار دیگر موجب خشم کشورهای عرب شد. ریاض حمله را محکوم کرد، هرچند رسماً اشاره نکرد که موشک‌ها از فراز خاک عربستان عبور کرده‌اند. با وجود دقت بالا، حمله نتوانست رهبران اصلی سیاسی حماس از جمله خلیل الحیه و ظاهر جبارین را هدف قرار دهد. آن‌ها در نزدیکی محل بودند، برخی زخمی شدند اما زنده ماندند. در عوض، چند مقام رده‌پایین حماس و یک عضو نیروهای امنیت داخلی قطر کشته شدند.

ساختمان هدف‌گرفته‌شده در دوحه بخشی تخریب شد اما همچنان پابرجا ماند و نشان از استفاده اسرائیل از کلاهک‌های کوچک و دقیق داشت. نخست‌وزیر قطر، محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، در نشست شورای امنیت سازمان ملل گفت: «اسرائیل، به رهبری افراطیون پرهیاهو، از هر مرز و محدودیتی عبور کرده است. چگونه می‌توانیم نمایندگان اسرائیل را بپذیریم در حالی که چنین حمله‌ای را مرتکب شده‌اند؟» شورای امنیت روز پنج‌شنبه این حمله را محکوم کرد، اما در بیانیه خود نامی از اسرائیل نبرد.

اسناد اطلاعاتی آمریکا که سال ۲۰۲۴ درز کرده بود، وجود موشک‌های بالستیک هواپرتاب در زرادخانه اسرائیل را فاش کرده بود؛ سامانه‌هایی با نام‌های «افق طلایی» و «ISO2 (Rocks)» که در پایگاه حتسریم در صحرای نقب مشاهده شده بودند.

ابراز نارضایتی آمریکا

طبق گزارش‌ها، ترامپ در تماسی تند با بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل از اینکه کاخ سفید در بی‌خبری نگه داشته شده، به‌شدت ابراز نارضایتی کرد. نتانیاهو گفت فرصت کوتاهی برای حمله داشته است. در تماس بعدی، وقتی ترامپ پرسید آیا حمله موفق بوده، نتانیاهو پاسخ داد که هنوز مطمئن نیست.

این عملیات – پس از حمله اسرائیل به ایران در ماه ژوئن – تلاش‌های چندین ساله برای ایجاد روابط دیپلماتیک میان اسرائیل و کشورهای عرب خلیج فارس را به عقب راند. اگرچه تاکنون هیچ‌یک از کشورهای عضو «پیمان ابراهیم» روابط خود را قطع نکرده‌اند، اما خشم رهبران عرب شدید بوده و قرار است نشستی در دوحه برای واکنش برگزار کنند.

برخی تحلیلگران می‌گویند این اقدام چهره اسرائیل را به‌عنوان یک «بازیگر یاغی» تثبیت کرده که به قوانین و هنجارهای بین‌المللی پایبند نیست و نگرانی‌ها درباره جاه‌طلبی‌های هژمونیک آن را تشدید کرده است. همچنین این حمله می‌تواند ابتکار آمریکا برای ایجاد سامانه دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک با مشارکت اسرائیل و کشورهای عربی علیه ایران را با مشکل مواجه کند.

عدم همکاری موساد

وقتی اسرائیل روز سه‌شنبه اعلام کرد حمله‌ای را علیه رهبران ارشد حماس در قطر انجام داده، یک دستگاه امنیتی به‌طور مشهود از بیانیه‌های رسمی غایب بود: موساد.

به نوشته واشنگتن پست، دلیل آن این است که دستگاه اطلاعات خارجی اسرائیل در هفته‌های اخیر طرحی را برای به‌کارگیری عوامل میدانی خود جهت ترور رهبران حماس آماده کرده بود، اما به گفته دو منبع اسرائیلی آگاه، مدیر موساد، دیوید بارنیا، از اجرای این طرح امتناع کرده است.

بارنیا تا حدی به این دلیل با کشتن مقامات حماس در قطر مخالفت کرد که چنین اقدامی می‌توانست رابطه‌ای را که او و سازمانش با قطری‌ها برقرار کرده‌اند، نابود کند – قطری‌هایی که میزبان حماس بوده و میانجی گفت‌وگوهای آتش‌بس میان این گروه و اسرائیل بوده‌اند.

تردیدهای موساد نسبت به عملیات میدانی نهایتاً بر نحوه اجرای حمله تأثیر گذاشت و شاید شانس موفقیت آن را هم کاهش داد. این تردیدها بازتابِ مخالفت گسترده‌تری در درون دستگاه امنیتی اسرائیل نسبت به حمله‌ای بود که نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو دستور آن را صادر کرده بود. در حالی که مقامات امنیتی اسرائیل به‌طور عمومی معتقدند که باید در نهایت تمام رهبران حماس – از جمله آن‌هایی که خارج از غزه زندگی می‌کنند – تعقیب و از میان برداشته شوند، بسیاری از آن‌ها درباره زمان‌بندی این عملیات تردید داشتند، به‌ویژه چون رهبران حماس در قطر – شریک مهم آمریکا – گرد آمده بودند و در حال بررسی پیشنهادی از رئیس‌جمهور دونالد ترامپ برای آزادسازی گروگان‌ها در ازای آتش‌بس بودند.

به‌جای اعزام مأموران موساد، اسرائیل روز سه‌شنبه به گزینه دوم رو آورد و ۱۵ جنگنده را به‌کار گرفت که از فاصله دور ۱۰ موشک شلیک کردند. حماس اعلام کرد حمله نتوانسته رهبران ارشد از جمله رهبر موقت این گروه، خلیل الحیه را ترور کند؛ در عوض، چند تن از بستگان و همراهان هیئت حماس و یک افسر قطری کشته شدند. مقامات اسرائیلی تاکنون ارزیابی عمومی از نتایج عملیات ارائه نکرده‌اند، اما به گفته فردی آگاه از جزئیات، در لحظات اولیه به نظر می‌رسید «اسرائیل به آنچه می‌خواست دست نیافته است».

مشخص نیست آیا یک عملیات زمینی می‌توانست شانس موفقیت بیشتری داشته باشد یا نه، اما سال گذشته عوامل موساد بمبی را در اتاق خواب اسماعیل هنیه، رهبر حماس، در تهران کار گذاشتند که به کشته شدن وی منجر شد. یکی از اسرائیلی‌های آگاه از موضوع گفت: «این‌بار، موساد حاضر نبود به‌صورت میدانی وارد شود» و افزود که موساد قطر را میانجی مهمی در گفت‌وگو با حماس می‌داند. یکی دیگر از منابع اسرائیلی که از مخالفت‌ها درون موساد خبر داشت، زمان‌بندی نتانیاهو را مورد سؤال قرار داد: «ما می‌توانیم آن‌ها را طی یک، دو یا چهار سال از الآن به‌دست آوریم [ترور کنیم]، و موساد می‌داند چگونه این کار را بکند. چرا الان؟»

تحلیلگران می‌گویند نتانیاهو که در میانه حمله زمینی گسترده به شهر غزه قرار دارد، ممکن است در مذاکرات آتش‌بس صبرش را از دست داده باشد. دیوید ماکوسکی از مؤسسه وا‌شینگتن گفت که بارنیا به‌عنوان کسی شناخته شده که ارزش میانجی‌گری قطری‌ها را می‌فهمد و «شما میانجی قطری را آتش نمی‌زنید یا کانال میانجی را نمی‌سوزانید.» با این حال ماکوسکی اضافه کرد که نتانیاهو ممکن است به این نتیجه رسیده باشد که پیشنهاد تازه ترامپ برای آزادسازی گروگان‌ها از جانب حماس هیچ پیشرفتی نداشته و بنابراین مسیر مذاکره دیگر محدودیتی مفید برای اقدام نظامی نیست. موساد به درخواست برای اظهار نظر پاسخی نداده و دفتر نخست‌وزیر که بر موساد نظارت دارد نیز به درخواست‌ها پاسخی ارائه نکرده است.

علاوه بر بارنیا، رئیس ستاد کل ارتش، ایال زمیر، که پیش‌تر از نتانیاهو خواسته بود با توافق آتش‌بس موافقت کند، نیز از زمان‌بندی این حمله ابراز نگرانی کرد؛ او می‌ترسید که حمله مذاکرات را به شکست بکشاند. در مقابل، وزیر امور استراتژیک، رون درمر و وزیر دفاع اسرائیل، اسرائیل کاتز، با اقدام نتانیاهو موافق بودند. نیتسان آلون، افسر ارشد مسئول مذاکرات گروگان‌ها در ارتش، به جلسه روز دوشنبه برای بحث درباره عملیات دوحه دعوت نشد.

مقامات فعلی و سابق اسرائیل، از جمله نتانیاهو، گفته‌اند که این حمله را به‌خاطر فرصت نادری اجرا کردند که در آن رهبران کلیدی حماس در یک مکان جمع شده بودند. آن‌ها همچنین گفتند که مجبور به واکنش شدند، به‌ویژه پس از حمله روز دوشنبه در تل‌آویو که شش اسرائیلی را کشت و حماس مسئولیت آن را پذیرفت، و یک کمین در غزه که همان روز چهار سرباز اسرائیلی را کشت.

برخی مقامات اسرائیلی گفته‌اند گمانشان بر این بوده که روابط با قطر را می‌توان در طول زمان ترمیم کرد، مانند دوره‌ای که اسرائیل پس از حمله مونیخ در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ با انتقادات بین‌المللی مواجه شد اما بعدها روابط دیپلماتیک خود را بازسازی کرد. در مراسمی در ژانویه، بارنیا از داستان مونیخ یاد کرد و گفت موساد «متعهد به گرفتن انتقام از قاتلان» است.

پیشنهاد ترامپ

فعلاً اسرائیل با طوفان دیپلماتیک روبه‌روست و قطر به‌صورت علنی این حمله را «تروریسم دولتی» و خیانت به روند میانجی‌گری توصیف کرده است. انتهای هفته گذشته، مقام‌های آمریکایی پیشنهادی جدید ارائه کرده و ترامپ علناً آن را تبلیغ کرده بود که شامل آزادی ۴۸ گروگان باقیمانده – زنده و مرده – در ازای نظارت مستقیم ترامپ بر مذاکرات برای رسیدن به یک راه‌حل دائم و خلع سلاح حماس بود. میانجی‌ها متوجه شده بودند که این پیشنهاد در میان مقامات حماس «قدری کشش» دارد؛ با این حال اسرائیل به‌سرعت دست به حمله زد.

در حالی که هنوز روشن نیست مذاکرات آتش‌بس چه‌زمان از سر گرفته خواهند شد، نخست‌وزیر قطر در نشست شورای امنیت گفت: «ما نقش دیپلماتیک خود را بدون تردید ادامه خواهیم داد تا خونریزی را متوقف کنیم… ما نمی‌توانیم در برابر افراط‌گرایان تسلیم شویم.»

نتانیاهو، اما، قطر را به پناه دادن به حماس متهم کرده و به کشورهایی که از حمله انتقاد کردند پاسخ تند داده است: «به قطر و همه کشورهایی که از تروریست‌ها حمایت می‌کنند می‌گویم یا آن‌ها را اخراج کنید یا پای میز عدالت بیاورید؛ زیرا اگر نکنید، ما این کار را خواهیم کرد.»

تحلیل‌گران و ناظران سیاسی می‌گویند که شدت کینهٔ نتانیاهو نسبت به قطر وضعیت پیچیده‌ای پشت پرده دارد: هرچند قطر بارها از سوی برخی مقامات اسرائیلی به‌خاطر نزدیکی‌اش به حماس مورد انتقاد قرار گرفته، اما قطری‌ها دهه‌هاست رهبران حماس را به درخواست اسرائیل و دولت‌های متوالی آمریکا میزبانی کرده و برای میانجی‌گری در مناقشات پیشین نیز دعوت شده بودند.

در سال ۲۰۱۸، نتانیاهو و قطر توافق کردند پول قطر به غزه ارسال شود تا از ثبات اقتصادی در نوار غزه حمایت شود؛ در ازای آن، موساد که روابط با کشورهایی را که اسرائیل با آن‌ها مناسبات رسمی ندارد مدیریت می‌کند، در دوران مدیر پیشین، یوسی کوهن، دفتری در دوحه باز کرد.

پس از حمله ۷ اکتبر، نزدیکان نتانیاهو از جمله مشاور امنیت ملی او از نقش حیاتی قطر در میانجی‌گری با حماس تمجید کردند و نتانیاهو بارنیا و کوهن را برای آغاز مذاکرات غیرمستقیم برای آزادسازی گروگان‌ها به دوحه فرستاد. بارنیا اخیرا  نیز به دوحه سفر کرده بود و موساد همچنان قطر را «بازیگری قابل اتکا» در رابطه با حماس می‌داند.

انگیزه‌های نتانیاهو

نیمرود نوویک، مقام سابق اسرائیلی و تحلیل‌گر، گفت ممکن است انگیزهٔ نتانیاهو از حمله به قطر این بوده باشد که پیشنهاد دولت ترامپ را که او نمی‌پسندید خنثی کند، یا پیامی هشدارآمیز به کشورهایی در خلیج فارس بفرستد که به‌دنبال پیشبرد مشروعیت فلسطین‌اند.

نوویک افزود احتمالاً یکی دیگر از انگیزه‌های نتانیاهو فاصله‌گیری از کشوری بوده که منتقدان داخلی او می‌گویند او بیش از حد به آن نزدیک است. در سال جاری روابط نتانیاهو با قطر بار دیگر موضوع بحث در اسرائیل شد، زمانی که تحقیقات دربارهٔ حقوق‌ و دریافت‌های مالی برخی از دستیاران نخست‌وزیر از قطر آغاز شد.

نوویک گفت: «همان کسی که از قطر خواست حماس را میزبانی کند، حماس را تأمین مالی کند و با حماس مذاکره کند، ناگهان علیه همان دولت خصمانه شده است. اگر می‌خواهی نشان دهی که من همان وفاداری به قطر را ندارم که [دستیاران سابقم] داشتند، هیچ کاری بهتر از یک ضربهٔ نظامی در قطر نمی‌تواند این هدف را محقق کند.»