اکوایران: شکاف عمیق میان اهداف اعلام‌شده و واقعیت‌های موجود در توسعه گلخانه‌ها، پرده از ناکامی سیاست‌گذاران در یکی از مهم‌ترین مسیرهای نجات کشاورزی کشور برمی‌دارد؛ در حالی که قرار بود سطح زیرکشت گلخانه‌ای ایران تا سال ۱۴۰۴ به ۶۴ هزار هکتار برسد، تازه‌ترین آمارها نشان می‌دهد این عدد هنوز به ۲۷ هزار هکتار هم نرسیده است.
به گزارش اکوایران؛ طبق برنامه ششم توسعه کشور قرار بود، سطح کشت گلخانه های کشور به 46 هزار هکتار برسد. اما در سال 1400 این رقم محقق نشد. در ابتدای سال 1400 طبق آمار رسمی وزارت جهادکشاورزی سطح زیر کشت گلخانه های کشور ۲۱هزار و ۸۸۰ هکتار بود که سیاستگذار تصمیم داشت آن را به 25 هزار هکتار در پایان سال برساند.
البته دو سال قبل از پایان برنامه در سال 1398 سیاستگذار حوزه کشاورزی از برنامه جدیدی پرده برداشت و اعلام کرد که سطح زیر کشت گلخانه های کشور را تا پایان 1404 به 64 هزار هکتار خواهد رساند.اما داده‌های رسمی دفتر امور گلخانه‌ها، گیاهان زینتی و قارچ خوراکی نشان می‌دهد که مجموع سطح گلخانه‌های احداث‌شده و در حال احداث کشور تنها به ۲۷ هزار هکتار رسیده است.
این ارقام گویای اختلاف فاحش میان اهداف اعلام‌شده و واقعیت‌های موجود هستند؛ شکافی که بیش از هر چیز، ناشی از نبود حمایت مؤثر و پیوسته از سوی دولت و نهادهای مسئول ارزیابی می‌شود.
این عقب‌ماندگی در شرایطی رخ داده که کشور با یکی از جدی‌ترین بحران‌های منابع آبی در دهه‌های اخیر مواجه است و بسیاری از دشت‌ها و مناطق کشاورزی با تنش شدید آبی دست و پنجه نرم می‌کنند. در چنین وضعیتی، توسعه گلخانه‌ها می‌توانست یکی از معدود گزینه‌های قابل اتکا برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی و همچنین بهبود بهره‌وری باشد.
از نگاه تحلیلگران اقتصاد کشاورزی، بحران منابع آبی کشور ایجاب می‌کند که سیاستگذار، با جدیت بیشتری به سمت کشت‌های کم‌مصرف مانند کشت گلخانه‌ای حرکت کند. آن هم در شرایطی که هنوز بخش زیادی از صادرات کشاورزی ایران را محصولات پرمصرفی مانند هندوانه، خربزه یا صیفی‌جات تشکیل می‌دهند، بی‌توجهی به توسعه گلخانه‌ها می‌تواند به تداوم فشار بر منابع طبیعی منجر شود و در میان‌مدت، حتی صادرات این محصولات را نیز تحت‌الشعاع قرار دهد.
طبق اظهارنظر کارشناسان وزارت جهادکشاورزی، گلخانه‌های پیشرفته تا ۹۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی دارند؛ موضوعی که در کشوری خشک و نیمه‌خشک مانند ایران باید در اولویت سیاست‌گذاری قرار گیرد، اما شواهد موجود نشان می‌دهد که چنین اولویتی، حداقل در اجرا، جدی گرفته نشده است.
فراتر از صرفه‌جویی در منابع آبی، مزایای تولید گلخانه‌ای از منظر کیفیت محصولات و سودآوری برای کشاورزان نیز قابل توجه است. طبق اظهارات کارشناسان، محصولات گلخانه‌ای نه‌تنها از لحاظ سلامت هیچ‌گونه مشکل خاصی ندارند، بلکه به دلیل شرایط کنترل‌شده، سالم‌تر و ایمن‌تر از محصولات فضای باز هستند. از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد کشاورزانی که در حوزه گلخانه فعالیت می‌کنند، به دلیل گردش مالی بالاتر و نقدینگی بهتر، از وضعیت اقتصادی مطلوب‌تری نسبت به سایر کشاورزان برخوردارند.
از منظر صادراتی نیز توسعه کشت گلخانه‌ای می‌تواند ابزار مؤثری برای مدیریت صادرات محصولات کشاورزی به‌ویژه در حوزه محصولات آب‌بر باشد. در شرایطی که کشورهای هدف صادراتی همچون روسیه و برخی کشورهای عربی، خواهان محصولات باکیفیت و ماندگاری بالا هستند، تولیدات گلخانه‌ای می‌توانند جایگاه مهمی برای ایران در این بازارها ایجاد کنند.
با این حال، ضعف در برنامه‌ریزی‌های کلان و غیبت زیرساخت‌های پشتیبان، موجب شده است که این ظرفیت مهم، همچنان به صورت پراکنده و کند توسعه یابد. درضمن نه‌تنها سیاست روشنی برای حمایت از صادرات گلخانه‌ای ترسیم نشده، بلکه مسائل مرتبط با زیرساخت، حمل‌ونقل، بسته‌بندی، و مشکلات بانکی، مسیر این نوع صادرات را نیز با موانع متعددی روبه‌رو کرده است.
منتقدان وضع موجود معتقدند، توسعه کشت گلخانه‌ای در ایران، با وجود تمامی مزیت‌ها و ضرورت‌هایش، همچنان از «حمایت در حرف» عبور نکرده و در عمل، با سیاست‌هایی روبه‌رو است که یا ناپایدارند یا فاقد پشتیبانی مالی، نهادی و زیرساختی لازم هستند. اگر قرار است توسعه کشاورزی در کشور همگام با بحران منابع طبیعی و اقتضائات بازار جهانی باشد، سیاستگذار ناگزیر از بازنگری در رویکردها و توجه جدی‌تر به ظرفیت‌های مغفول‌مانده گلخانه‌ها خواهد بود.
