به گزارش اکوایران، پس از چهار روز درگیری که شدیدترین نبرد میان هند و پاکستان در نیم قرن گذشته را رقم زد و با تهدیدهای هسته‌ای نیز همراه بود، دونالد ترامپ روز شنبه اعلام کرد که دو کشور به یک «آتش‌بس فوری و کامل» دست یافته‌اند.
اما در پایتخت هند، دهلی‌نو، بسیاری از مقامات بلندپایه خشمگین بودند. به گفته منابع آگاه از ماجرا که نخواستند نامشان فاش شود، پست ترامپ در شبکه تروث، مقامات کلیدی درگیر در موضوع را غافلگیر کرد، زیرا گفت‌وگوها محرمانه بودند.
به گزارش بلومبرگ، آنچه واقعاً مقامات هند را رنجاند، تنها تلاش آمریکا برای کاهش تنش نبود. در حالی که در شدیدترین درگیری از زمان جنگ سال ۱۹۷۱، پهپادها و موشک‌ها به‌صورت متقابل به پایگاه‌های نظامی در دو سوی مرز اصابت می‌کردند، گفت‌وگوهای پشت‌پرده میان هند و پاکستان در جریان بود.
آنچه بیشتر خشم‌برانگیز بود، اقدام ترامپ برای جلو زدن از نارندرا مودی، تضعیف سیاست دیرینه هند مبنی بر حل مناقشه ارضی کشمیر از طریق گفت‌وگوهای دوجانبه، و شاید بدتر از همه قرار دادن دو دشمن دیرینه در جایگاه برابر بود؛ اقدامی که مقامات در دهلی‌نو همیشه با آن مخالفت کرده‌اند، به‌ویژه اکنون که اقتصاد هند با سرعتی بسیار جلوتر از پاکستان در حال رشد است.
این خشم در سخنان یکی از پرسر و صداترین حامیان مودی، آرناب گوسوامی، مجری ملی‌گرای تلویزیون، نمود یافت. او در برنامه شبانه‌اش از زمان حمله افراد مسلح در شهر پاهالگام (در کشمیر تحت کنترل هند) که در ۲۲ آوریل ۲۶ نفر را کشتند، خواستار واکنش نظامی شدید شده بود.
هند این کشتار را بزرگ‌ترین حمله تروریستی از زمان حملات بمبئی در سال ۲۰۰۸ نامیده است. دولت مودی، پاکستان را مقصر دانست؛ موضوعی که اسلام‌آباد رد کرد و همین باعث بروز درگیری‌های هفته گذشته شد.
گوسوامی در کلیپی که اکنون در شبکه‌های اجتماعی هند پربازدید شده، فریاد می‌زند: «این دخالت بیش‌ازحد معمول ترامپ است، آن هم زمانی که هیچ اختیار یا مأموریتی برای چنین کاری ندارد. چطور ممکن است ترامپ بین اتفاق پاهالگام و آنچه بعد از آن رخ داده، تساوی قائل شود؟ این دخالتی آشکار است.»
هرچند بازارهای مالی احتمالاً از هرگونه آتش‌بس استقبال خواهند کرد، اما مشخص نیست که این آتش‌بس دوام بیاورد یا نه. هر دو طرف ساعاتی پس از اعلام ترامپ، از حملات پهپادی در امتداد خط کنترل (مرز عملیاتی در کشمیر) خبر دادند، هرچند روز یکشنبه آتش‌بس همچنان پابرجا به‌نظر می‌رسید. هند همچنین از احیای یک معاهده قدیمی آب که برای اقتصاد پاکستان حیاتی است، خودداری کرده است. و نحوه دستیابی به این آتش‌بس ممکن است زمینه را برای درگیری‌های شدیدتر در آینده فراهم کرده باشد.
بسیاری از هندی‌ها از آمریکا عصبانی هستند و احساس می‌کنند که نتیجه این روند، نوعی شکست بوده است؛ احساسی که فشارها بر مودی برای واکنش قاطع به هرگونه حمله آتی به غیرنظامیان یا تحریکات مرزی را افزایش می‌دهد. در پاکستان، اما، خبر آتش‌بس با جشن و آتش‌بازی همراه شد و ارتش به‌عنوان پیروز میدان ستایش شد، انگیزه‌ای برای فرماندهان نظامی برای تکرار همین رویکرد در درگیری‌های آینده.
بدتر آن‌که، به گفته مقامات آگاه، در جریان این چهار روز درگیری، خطوط قرمز حساسی زیر پا گذاشته شد که می‌تواند هر درگیری آینده را پیش‌بینی‌ناپذیرتر و کاهش‌دادن تنش را دشوارتر کند.
برخلاف سال‌های گذشته که حملات محدود به منطقه مورد مناقشه کشمیر بود، این‌بار به گفته مقامات، کل مرز بین‌المللی تا اقیانوس هند هدف حمله قرار گرفته است، از جمله پایگاه‌های نظامی نزدیک به شهرهای بزرگ. و تسلیحات به‌مراتب پیشرفته‌تر و مرگبارتر شده‌اند؛ از پهپادهای انتحاری گرفته تا جنگنده‌های ساخت چین که عملکردی فراتر از انتظار داشتند.
کریستوفر کلری، مقام پیشین پنتاگون که اکنون استاد علوم سیاسی در دانشگاه ایالتی نیویورک در آلبانی و پژوهشگر غیربومی در مرکز استیمسون در واشنگتن است، گفت: «ما با یک نسخه آماده برای بحرانی بسیار تند و خطرناک در آینده روبه‌رو هستیم؛ چراکه هر دو طرف می‌خواهند نشان دهند قوانین قدیمی دیگر کاربردی ندارند.»
او افزود: «هند می‌خواهد قواعد درگیری را بازتعریف کند، باور دارد که پاکستان فقط زمانی رفتار مشکل‌ساز خود را متوقف خواهد کرد که هند بتواند به‌سرعت و قاطعیت هزینه‌های سنگینی بر پاکستان تحمیل کند. در مقابل، پاکستان می‌خواهد این تلاش‌ها را برای هند پرهزینه و خطرناک جلوه دهد.»
«به ما ربطی ندارد»
فعلاً آتش‌بس باعث عقب‌نشینی دو کشور از رویارویی‌ای شده که طی هفته‌ها شدت گرفته بود و تا پیش از اعلام ناگهانی ترامپ در روز شنبه، خطر تبدیل شدن آن به جنگ تمام‌عیار بسیار بالا رفته بود.
تنها چند روز پیش، ایالات متحده رویکردی مداخله‌ناپذیر اتخاذ کرده بود. با وجود آن‌که ترامپ از هر دو طرف خواسته بود تنش‌زدایی کنند، اما معاونش، جی‌دی ونس، روز پنج‌شنبه در گفت‌وگو با شبکه فاکس نیوز گفت: «این درگیری اساساً به ما ربطی ندارد.»
اما به گفته یک منبع آگاه، صبح روز جمعه، نگرانی‌ها در کاخ سفید افزایش یافت. افزایش حملات پهپادی، موشکی و توپخانه‌ای این نگرانی را در میان مقامات ارشد آمریکایی ایجاد کرد که ممکن است درگیری میان این دو قدرت هسته‌ای از کنترل خارج شود و هیچ‌یک از طرفین نیز نشانه‌ای جدی از تمایل به تنش‌زدایی نشان نمی‌داد.
در نتیجه، مقامات آمریکایی تصمیم گرفتند که ونس مستقیماً با مودی تماس بگیرد تا او را به کاهش تنش تشویق کند و در عین حال، راهکاری ارائه دهد که برای پاکستان نیز قابل قبول باشد.
از جهاتی، منطقی بود که ونس این تماس را برقرار کند. او در زمان حمله در کشمیر، در سفری چهارروزه همراه با همسر هندی-آمریکایی‌اش اوشا و دو فرزندشان در هند حضور داشت. یک روز پیش از حمله، ونس مهمان شام رسمی در محل اقامت مودی بود و درباره توافق تجاری‌ای که در مراحل نهایی بود با او گفت‌وگو کرده بودند.
تماس تلفنی ونس حدود ظهر جمعه به وقت واشنگتن انجام شد. به گفته یک منبع آگاه دیگر، مودی در آن تماس تعهدی به تنش‌زدایی نداد و پیام خود را تکرار کرد که اگر پاکستان سطح درگیری را بالا ببرد، هند نیز پاسخ خواهد داد.
تنها چند ساعت بعد، هند به سه پایگاه هوایی در پاکستان حمله کرد، از جمله یکی در نزدیکی پایتخت، در شهر نظامی راولپندی، جایی که دفتر فرمانده ارتش پاکستان، ژنرال عاصم منیر، نیرومندترین فرد در پاکستان قرار دارد.
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، دور دیگری از دیپلماسی را آغاز کرد و به‌صورت جداگانه با منیر و سابرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، تماس گرفت. به گفته یکی از منابع آگاه، در این تماس، روبیو از جایشانکار پرسید که آیا در صورت کاهش تنش از سوی پاکستان، هند نیز همین کار را خواهد کرد و جایشانکار پاسخ داد که این همواره موضع رسمی هند بوده است.
به گفته این منبع، رؤسای عملیات نظامی پاکستان—گروهی از ژنرال‌های ارشد—ساعت ۱ بعدازظهر به وقت محلی با همتایان خود در هند تماس گرفتند. حدود دو ساعت و نیم بعد، دو طرف مکالمه‌ای داشتند و توافق کردند که درگیری‌ها را متوقف کنند.
سپس، پیش از آن‌که هیچ‌کدام از هند یا پاکستان آتش‌بس را به‌طور رسمی اعلام کنند، ترامپ توافق را در حساب تروث خود افشا کرد. روبیو نیز در ادامه در توییتی اعلام کرد که او و ونس با مقامات هر دو کشور از جمله مودی، منیر، جایشانکار، نخست‌وزیر پاکستان شهباز شریف و دیگران بر سر این توافق کار کرده‌اند. به گفته او، دو طرف موافقت کرده‌اند که گفت‌وگوهایی «در مورد مجموعه‌ای گسترده از مسائل، در مکانی بی‌طرف» آغاز کنند.
این اعلام آتش‌بس در پاکستان با شادی گسترده روبه‌رو شد. شریف در سخنرانی شبانه خود خطاب به ملت، آن را «پیروزی‌ای تاریخی» خواند و از ایالات متحده و دیگر کشورهایی که به گفته او در میانجی‌گری نقش داشته‌اند، از جمله عربستان سعودی و چین، تشکر کرد.
اما در هند، واکنشی کاملاً متفاوت شکل گرفت. مقامات هندی در محافل خصوصی انکار کردند که آمریکا در این توافق نقشی داشته و از این‌که ترامپ پیش از اعلام رسمی طرفین، آتش‌بس را علنی کرده، خشمگین بودند. به گفته منابع آگاه، مقامات هندی گمان کردند که پاکستان، خبر کاهش تنش را زودتر به آمریکا اطلاع داده است.
با این حال، سخنگوی ارتش پاکستان، ژنرال احمد شریف چودری، روز یکشنبه انکار کرد که آن‌ها خواستار آتش‌بس شده باشند.
در حالی که ترامپ و نخست‌وزیر پاکستان، شهباز شریف، به‌طور عمومی از آتش‌بس استقبال کردند، مودی سکوت کرد. عصر شنبه در دهلی‌نو، دبیرکل وزارت خارجه هند، ویکرام میسری، در نشست خبری آتش‌بس را تأیید کرد اما هیچ اشاره‌ای به نقش ایالات متحده نکرد. همچنین به گفته منابع، مقامات هندی از این موضوع ناراضی بودند که روبیو به‌طور عمومی اعلام کرده نمایندگان دو کشور در مکانی بی‌طرف دیدار خواهند کرد.
کاخ سفید به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخی نداد. یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در واکنش به پرسش‌ها درباره تحولات آخر هفته، گفت ترامپ و روبیو همچنان از هر دو کشور می‌خواهند که آتش‌بس کامل را حفظ کرده و در ارتباط مستقیم باقی بمانند، و تأکید کرد که آمریکا همچنان از تلاش‌ها برای جلوگیری از درگیری‌های آتی حمایت می‌کند.
وزارت امور خارجه هند نیز خارج از ساعات اداری به ایمیلی برای کسب اطلاعات بیشتر پاسخ نداد.
اما اوضاع برای هند زمانی بدتر شد که ترامپ صبح یکشنبه در پستی دیگر اعلام کرد که به «رهبری قوی و بی‌تزلزل هند و پاکستان» افتخار می‌کند. او همچنین قول داد تجارت با هر دو کشور را افزایش داده و برای یافتن یک «راه‌حل» برای مسئله کشمیر کمک کند.
از نگاه هند، این اقدام ترامپ برای «هم‌سطح نشان دادن» دو کشور، یک پیروزی بزرگ دیپلماتیک برای پاکستان و یک افت جایگاه برای مودی تلقی می‌شود.
نعیم خان لودی، ژنرال بازنشسته ارتش پاکستان، در گفت‌وگویی تلفنی گفت: «این یک پیروزی بزرگ است. ما می‌دانستیم که وضعیت به نفع ما پیش خواهد رفت، اما این یک غافلگیری خوشایند بود.»
در هند، چهره‌های مخالف دولت شروع به بسیج علیه میانجی‌گری آمریکا کرده‌اند. پریانکا چاتورودی، نماینده مخالف در پارلمان، در ایکس نوشت: «ما نیازی به دخالت آمریکا یا هیچ کشور دیگری برای حل مسئله کشمیر نداریم.» مانی‌ش تهواری، عضو حزب کنگره ملی هند نیز گفت باید به ترامپ گفته شود که «کشمیر یک مناقشه هزار ساله کتاب مقدسی نیست.»
هنوز مشخص نیست که این اختلاف دیپلماتیک میان هند و آمریکا چه پیامدهای گسترده‌تری خواهد داشت، به‌ویژه در مورد توافق تجاری‌ای که می‌تواند به هند کمک کند از تعرفه‌های «متقابل» ترامپ اجتناب کند. مودی تلاش کرده جایگاه هند را به‌عنوان کشوری که می‌تواند میزبان سرمایه‌گذاری‌های جایگزین چین باشد تثبیت کند، تلاشی که در سرمایه‌گذاری‌های عظیم شرکت اپل برای تولید آیفون در هند نیز مشهود است.
تحت رهبری نارندرا مودی، هند جایگاه خود را در عرصه جهانی ارتقا داده و در پی آن است که به رهبری کشورهای در حال توسعه موسوم به «جنوب جهان» بدل شود. در عین حال، مقامات در دهلی‌نو بیش از پیش پاکستان را قدرتی رو به افول می‌بینند.
در سال‌های اخیر، مسیرهای هند و پاکستان به‌شدت از یکدیگر جدا شده‌اند. اقتصاد هند از سال ۲۰۱۹ تاکنون ۲۰ درصد رشد کرده و بازار بورس آن دو برابر شده است. اقتصاد هند اکنون هشت برابر بزرگ‌تر از اقتصاد پاکستان است.
در مقابل، پاکستان درگیر بحرانی است که آن را تا آستانه ورشکستگی پیش برده. صندوق بین‌المللی پول روز جمعه با وجود مخالفت‌های هند با پرداخت قسط یک میلیارد دلاری از یک بسته کمک مالی موافقت کرد. در حالی‌که بازار بورس هند عمدتاً نسبت به درگیری بی‌تفاوت بود، شاخص اصلی بورس پاکستان هفته گذشته به پایین‌ترین سطح در پنج ماه گذشته سقوط کرد، هرچند سرمایه‌گذاران گفته‌اند آتش‌بس می‌تواند به بازگشت بازار کمک کند.
سوراب رانگتا، مدیر ارشد سرمایه‌گذاری در مؤسسه Avendus در بمبئی، گفت: «از دید میان‌مدت تا بلندمدت، یک آتش‌بس مؤثر همیشه برای بازار خوب است. اما سرمایه‌گذاران همچنان منتظر خواهند ماند تا ببینند این توافق تنها در حرف است یا به‌طور واقعی اجرا می‌شود.»
موضوع میانجی‌گری خارجی در مسئله کشمیر، برای دهه‌ها یکی از خطوط قرمز سیاست در هند بوده است. هند همواره هرگونه انتقاد بین‌المللی از اقداماتش در کشمیر را رد کرده و گفته این مسئله‌ای است که باید فقط با پاکستان حل شود.
هند همین موضع را در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ در سال ۲۰۱۹ نیز اتخاذ کرد، زمانی که ترامپ در دیدار با عمران خان، نخست‌وزیر وقت پاکستان، در کاخ سفید گفت که آماده است در این درگیری میانجی‌گری کند و حتی ادعا کرد که مودی شخصاً از او خواسته این کار را بکند. خان در پاسخ گفت اگر ترامپ موفق شود، «دعای میلیون‌ها نفر» همراهش خواهد بود.
این پیشنهاد با واکنشی شدید در هند روبه‌رو شد. دولت مودی هرگونه درخواست رسمی از سوی هند را رد کرد. ترامپ عقب‌نشینی کرد، اما با رهبران هر دو کشور در تماس ماند و تلاش کرد در زمان اوج‌گیری دوباره تنش‌ها در آن سال، اوضاع را آرام کند.
پاکستان بارها برای حل مسئله کشمیر از جامعه بین‌المللی درخواست کمک کرده، از جمله در سازمان ملل و سازمان همکاری اسلامی. این تلاش‌ها پس از تصمیم جنجالی هند در سال ۲۰۱۹ برای لغو خودمختاری هفتادساله منطقه کشمیر تحت کنترلش، شدت گرفت؛ تصمیمی که پاکستان به‌شدت با آن مخالفت کرد.
سوشانت سینگ، مدرس دانشگاه ییل، گفت: «پاکستان همیشه بر مداخله بین‌المللی تأکید کرده، این استدلال تاریخی آن‌هاست. اما هند به‌دنبال تسلیم پاکستان بود. آنچه اکنون نصیب‌مان شده، میانجی‌گری ترامپ است.»
خطرهای آینده
درگیری بر سر کشمیر به این زودی‌ها حل نخواهد شد، حتی اگر ترامپ برای صلح تمام تلاشش را بکند. و تنش‌های اخیر تنها نشان‌دهنده پتانسیل بروز خشونت‌های بزرگ‌تر است.
پاکستان اعلام کرده که در جریان درگیری اخیر، پنج فروند هواپیمای جنگی هند، از جمله جنگنده‌های رافائل ساخت فرانسه (که در قالب برنامه نوسازی ناوگان هوایی هند خریداری شده بودند) را سرنگون کرده است. پاکستان گفته این کار را با استفاده از جنگنده‌های چینی J-10C انجام داده که توانایی جدید تسلیحات چینی در این درگیری را نشان می‌دهد. هند هنوز واکنشی درباره از دست دادن هواپیماهایش نشان نداده است.
یکی از نقاط بالقوه شعله‌ور شدن دوباره درگیری، معاهده آب رودخانه ایندوس است؛ توافقی که هند از احیای آن در چارچوب آتش‌بس خودداری کرده است. پاکستان هشدار داده که هرگونه تلاش هند برای جلوگیری از جریان آب از هیمالیا، «اعلان جنگ» تلقی خواهد شد.
کلری، مقام پیشین وزارت دفاع آمریکا، درباره درگیری هفته گذشته گفت: «این درگیری، الگویی خواهد بود برای بحران بعدی، و بحران بعدی قطعاً در راه است.»
