به گزارش اکوایران، ماجرای ایران و FATF چیست؟ پرسشی که طی بیش از یک دهه بارها در عرصه سیاست و اقتصاد ایران مطرح شده و هر بار با پیچیدگی‌های تازه‌ای همراه بوده است. FATF یا همان «گروه ویژه اقدام مالی» نهادی بین‌دولتی است که در سال ۱۹۸۹ به ابتکار گروه هفت (G7) تشکیل شد. هدف اصلی این نهاد مقابله با پول‌شویی، جلوگیری از تأمین مالی تروریسم و ارتقای شفافیت مالی در نظام بانکی جهان است. FATF با تدوین مجموعه‌ای از استانداردها و توصیه‌ها، تلاش می‌کند شبکه‌های مالی بین‌المللی را از فعالیت‌های غیرقانونی مصون کند.
این نهاد دو ابزار اصلی برای اعمال فشار دارد: «لیست خاکستری» و «لیست سیاه». کشورهایی که در لیست خاکستری قرار می‌گیرند، کشورهایی هستند که از نگاه FATF ریسک بالایی در حوزه پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم دارند اما برای اصلاح رویه‌ها همکاری می‌کنند. حضور در این لیست به معنای هشدار جدی به بانک‌ها و مؤسسات مالی جهان است تا در تعامل با آن کشور محتاط باشند. در مقابل، «لیست سیاه» جایگاهی به‌مراتب سخت‌تر و پرهزینه‌تر است؛ کشورهایی که هیچ‌گونه همکاری جدی با FATF ندارند یا استانداردهای آن را نمی‌پذیرند، به این لیست راه پیدا می‌کنند. در حال حاضر تنها دو کشور ایران و کره شمالی به‌طور رسمی در لیست سیاه FATF قرار دارند.
اما چرا ایران در لیست سیاه است؟ دلیل اصلی، عدم تصویب و اجرای کامل دو کنوانسیون کلیدی یعنی «کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم» (CFT) و «کنوانسیون پالرمو» است. هرچند کنوانسیون پالرمو در سال جاری از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب رسید، اما هنوز CFT بلاتکلیف مانده است. علاوه بر این، FATF از ایران می‌خواهد در تعریف «تروریسم» بازنگری کند؛ موضوعی که چالش ایدئولوژیک و سیاسی بزرگی ایجاد کرده است، چراکه گروه‌هایی که از نظر FATF تروریستی محسوب می‌شوند، در نگاه جمهوری اسلامی نیروهای مقاومت یا آزادی‌بخش به شمار می‌آیند.
پیامد حضور در لیست سیاه برای ایران روشن است: سخت‌تر شدن و در مواردی ناممکن شدن تعاملات بانکی و مالی با جهان. بسیاری از بانک‌ها و شرکت‌های بین‌المللی حتی در شرایطی که تحریم‌های آمریکا و اروپا وجود نداشته باشد، به دلیل قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF حاضر به همکاری با کشور نیستند. این مسئله باعث می‌شود تجارت خارجی، جذب سرمایه و حتی انتقال ارز با هزینه‌های گزاف و مسیرهای غیررسمی انجام شود.
در همین شرایط، FATF پس از شش سال سکوت، رسماً از ایران برای حضور در مذاکرات مادرید دعوت کرده است. دعوت‌نامه‌ای که خطاب به هادی خانی، دبیر شورای عالی پیشگیری و مقابله با جرایم پول‌شویی ارسال شده، می‌تواند آغازی بر صحنه‌ای تازه در روابط اقتصادی و سیاسی ایران باشد.
کارشناسان معتقدند این دعوت نشانه‌ای از آمادگی FATF برای گفت‌وگو و شاید نوعی چراغ سبز به ایران است. محمود جامساز، اقتصاددان، در گفت‌وگو با اکوایران تأکید کرده است: «بدون تصویب CFT و پذیرش کامل الزامات FATF، خروج ایران از لیست سیاه بی‌فایده خواهد بود.» او همچنین می‌گوید: «مسئله فقط تصویب قوانین نیست، بلکه ایران باید نظارت‌ها و راستی‌آزمایی‌های FATF را هم بپذیرد، در غیر این صورت شفافیت مالی محقق نمی‌شود.»
از نگاه بسیاری از تحلیلگران، پذیرش FATF در ایران فقط یک موضوع اقتصادی نیست، بلکه پیوندی عمیق با سیاست خارجی و مسائل امنیتی دارد. FATF می‌خواهد تعاریف و شفافیت جهانی را در ایران اجرا کند، در حالی که حاکمیت ایران این نگرانی را دارد که پذیرش الزامات این نهاد به معنای محدود شدن در دور زدن تحریم‌ها و افشای اطلاعات مالی حساس کشور باشد. همین تضادهاست که پرونده FATF را به یکی از پرچالش‌ترین موضوعات سال‌های اخیر تبدیل کرده است.
با این حال، دعوت رسمی FATF می‌تواند برای ایران فرصتی فراهم آورد. فرصتی که اگر در قالب یک بسته جامع و همراه با دیپلماسی فعال دنبال شود، شاید مسیر مذاکرات هسته‌ای و روابط با غرب را هم هموارتر کند. از سوی دیگر، برخی کارشناسان معتقدند همین دعوت به خودی خود می‌تواند سیگنالی مثبت از سوی جمهوری اسلامی تلقی شود؛ نشانه‌ای از آمادگی برای بازگشت به میز مذاکره و تلاش برای خروج از انزوای مالی.
در نهایت، آنچه روشن است این است که FATF تنها یک مسئله فنی بانکی نیست، بلکه آزمونی بزرگ در حوزه سیاست و اقتصاد ایران به شمار می‌آید. کشوری که بخواهد از لیست سیاه خارج شود، باید علاوه بر اصلاح قوانین و تصویب کنوانسیون‌ها، اراده‌ای جدی برای تغییر رویکرد در قبال شفافیت مالی و تعاملات جهانی نشان دهد. حالا که مادرید به صحنه تازه‌ای برای گفت‌وگو تبدیل شده است، پرسش کلیدی این است: آیا ایران آماده خواهد بود از این فرصت استفاده کند یا همچنان در لیست سیاه باقی خواهد ماند؟