بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد مدت زمان انتظار برای خرید «خودروی اول» در سال‌جاری نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. ریشه این تغییر را می‌توان در جدایی نسبی بازار خودرو از بازارهای سرمایه‌‌‌ای، به‌‌‌ویژه بازار ارز دانست؛ اتفاقی که از نیمه دوم سال گذشته آغاز شد و به تعدیل نسبی انتظارات تورمی در بازار خودرو انجامید. «دنیای اقتصاد» در راستای بررسی مدت زمان انتظار برای خرید خودرو در سال‌جاری بهای ۱۰ محصول داخلی را نسبت به پایه حقوق اعلام شده (۱۰ میلیون و ۳۹۰هزار تومان) سنجیده است. بر این اساس کمترین مدت زمان انتظار بین خودروهای مورد بررسی مربوط به پراید وانت با ۳۸.۵ ماه انتظار است. به عبارت دیگر اگر فردی کل پایه حقوق خود را بدون هیچ هزینه دیگری، تنها برای خرید یک دستگاه پراید وانت پسانداز کند تا رسیدن به هدف خود باید حدود۳ سال و ۳ماه صبر کند. این میزان در سال گذشته به ۴۰ ماه میرسید.
همچنین مدت زمان انتظار خرید خودرو را با سال‌های ۸۹، ۹۲، ۹۶ و ۱۴۰۰ نیز مقایسه کرده‌‌‌ایم. البته آبان سال گذشته «دنیای اقتصاد» در گزارشی با عنوان «ماراتن خرید خودرو» این قیاس را انجام داده بود اما تغییرات ایجاد شده در رفتار حاکم بر بازار خودرو از نیمه دوم سال گذشته تاکنون موجب شد تا مدت زمان انتظار برای خرید خودرو در سال جدید را نیز به این فهرست اضافه کنیم.
تغییر رفتاری که از آن یاد می‌‌‌کنیم جدا شدن مسیر خودرو از نوسانات نرخ ارز و وقایع سیاسی است. طی سال‌های گذشته، قیمت خودرو تابعی از نرخ ارز بود به‌‌‌طوری که هر زمان، نرخ دلار صعودی می‌‌‌شد به دنبال آن خودرو نیز تحریک و قیمت‌ها در بازار افزایش می‌‌‌یافت. با این حال بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد که از سال گذشته، از سرعت رشد قیمت خودرو در بازار آزاد با محرک ارز کاسته شده است. که دلیل آن رسیدن خودرو به نوعی سقف قیمتی و رکود معاملات است که سبب شده خودرو مسیر خود را از ارز جدا کند. قیمت در بازار خودروی ایران هرچند هنوز هم به نوسان نرخ ارز وابستگی نسبی دارد، اما بررسی تغییرات قیمتی در این دو بازار (خودرو و ارز) از کاهش این وابستگی حکایت دارد. آخرین باری که خودرو پابه‌‌‌پای ارز افزایش قیمت داد، مربوط به فروردین سال گذشته بود که بازار خودرو به قله قیمتی خود رسید و بهای انواع خودرو در بازار به میزان زیادی افزایش یافت. اما با وجود افزایش قیمت ارز در مهرماه، بازار خودرو چندان تحت‌تاثیر قرار نگرفت. این در شرایطی است که حتی خودروسازان در مهر عرضه چندانی نداشتند و تولید خودرو نیز در این ماه با افت همراه بود.
در واقع طی یک سال گذشته، بازار خودرو به نوعی به سقف قیمتی خود نزدیک شد، تا جایی که حالا ارزان‌‌‌ترین خودروی سواری نو در بازار یعنی ساینای دنده‌‌‌ای، بهایی معادل نیم میلیارد تومان دارد. این در شرایطی است که قدرت خرید در طرف تقاضا، به شدت کاهش یافته است. بررسی‌‌‌ها حکایت از آن دارد که در سال ۸۹ میانگین زمان انتظار برای خرید یک خودروی ارزان‌قیمت مانند پراید با اختصاص دادن تمام حقوق (بدون هیچ پس‌‌‌اندازی) ۲۵ماه بود؛ حال آنکه در سال گذشته این رقم برای خودروی ساینا به ۵۰ ماه رسیده و امسال نیز با کمی کاهش رقم ۴۸ ماه را ثبت کرده است.
البته باید توجه کرد که حداقل حقوق برای سال‌جاری به تازگی اعلام شده و احتمالا در ماه‌‌‌های آینده تحت‌تاثیر تورم مدت انتظار خرید خودرو نیز افزایش پیدا می‌کند. اما به هر صورت این ارقام نشان می‌دهد که از سال ۸۹ تاکنون قدرت خرید خودرو به شدت کاهش یافته که همین موضوع موجب تعمیق رکود در بازار خودرو شده است. رکود معاملات نیز باعث شده که قیمت خودرو دیگر با سرعت سابق رشد نداشته باشد. بنابراین دو عامل یعنی نزدیکی به زمان اعلام پایه حقوق جدید و همچنین کاهش سرعت رشد قیمت خودرو نسبت به تورم عمومی باعث شده که در سال جدید مدت انتظار خرید خودرو نسبت به ۱۴۰۳ کاهش داشته باشد.
با این حال هنوز مدت زمان خرید خودرو نسبت به ۱۵ سال گذشته و بازه‌‌‌های مورد بررسی ما در این ۱۵ سال رشد پیدا کرده است. به طوری که زمان انتظار برای خرید ارزان‌‌‌ترین خودروی بازار در سال ۸۹ به ۲۵ ماه، در سال ۹۲ به ۳۳ ماه، در سال ۹۶ به ۲۳ ماه و در سال ۱۴۰۰ به ۴۷ ماه میرسید، اما حالا برای خرید ارزان‌‌‌ترین خودروی سواری باید ۴۸ ماه پایه حقوق را پسانداز کرد.
در سال‌های اخیر، توانایی مردم برای خرید خودرو به‌‌‌شدت تحت‌تاثیر شرایط تحریم‌‌‌های بین‌المللی قرار گرفته است. با این حال، تنها عامل محدودکننده بازار خودرو تحریم‌‌‌ها نبوده‌‌‌اند؛ بلکه مجموعه‌‌‌ای از سیاست‌‌‌های ناکارآمد و تصمیمات نادرست نیز به پیچیده‌‌‌تر شدن اوضاع دامن زده‌‌‌اند. به‌‌‌ویژه ممنوعیت واردات خودرو طی ۵سال و تشدید سیاست‌‌‌های قیمت‌‌‌گذاری دستوری، بازار خودرو را با بحران عمیق‌‌‌تری روبه‌‌‌رو ساخته و در این میان، هم تولیدکنندگان و هم مصرف‌کنندگان بیشترین آسیب را دیده‌‌‌اند.
تورم مزمن که هم تحت‌تاثیر تحریم‌‌‌ها و هم به واسطه سیاست‌‌‌هایی مانند استقراض دولت از بانک مرکزی، تشدید شده نیز روی افزایش میزان زمان انتظار برای خرید خودرو تاثیر داشته است. در همین حال، درآمد سرانه مردم نیز روند نزولی داشته که این موضوع به کاهش ارزش پول ملی در سال‌های اخیر بازمی‌گردد. هرچند در این گزارش، محاسبات بر اساس پسانداز کل حقوق پایه انجام شده، اما باید توجه داشت که با افزایش هزینه‌‌‌های زندگی و افت درآمد سرانه، عملا افراد بخش بسیار کمتری از درآمد خود را می‌توانند برای خرید خودرو کنار بگذارند.
در نهایت، برای ساده‌‌‌سازی محاسبات، فرض بر این بوده که کل حقوق پایه صرف پسانداز برای خرید خودرو می‌شود و مزایای جانبی مانند حق اولاد و سایر موارد، که برای افراد مختلف متفاوت است، در نظر گرفته نشده است.
جزئیات زمان انتظار خرید خودرو
برای بررسی زمان مورد نیاز برای پسانداز پایه حقوق تا خرید یک خودروی نو در بازار در سال‌جاری قیمت 10 محصول پرتقاضای داخلی را با پایه حقوق در نظر گرفته شده برای امسال مقایسه شده است. ابتدا سری به محصول پرطرفدار ایران خودرو یعنی پژو 207 دنده‌‌‌ای بزنیم. این خودرو روز گذشته در بازار 810 میلیون تومان معامله شد، از طرف دیگر پایه حقوق کارگری (بدون در نظر گرفتن مزایا) برای سال‌جاری 10 میلیون و 390هزار تومان در نظر گرفته شده است. بنابراین اگر فردی با پایه حقوق کل درآمد خود را پسانداز کند و هیچ خرج دیگری برای مسکن، پوشاک، خوراک و… نداشته باشد، باید 78 ماه یعنی 6.5 سال برای خرید این خودرو صبر کند.
ساینا دنده‌‌‌ای نیز دیروز در بازار 500 میلیون تومان قیمت‌‌‌گذاری شد، بر این اساس با در نظر گرفتن پایه حقوق امسال، برای خرید ارزان‌‌‌ترین خودروی سواری بازار باید 48 ماه صبر کرد. اما ارزان‌‌‌ترین خودروی بازار فارغ از سواری بودن، پراید وانت است. این خودرو روز گذشته در بازار 400 میلیون تومان خرید و فروش شد، بنابراین مدت زمان انتظار خرید این خودرو نیز به 38.5 ماه میرسد.
شاهین G دنده‌‌‌ای دیگر خودرویی است که مدت زمان انتظار خرید آن را زیر ذره‌‌‌بین قرار می‌‌‌دهیم. این محصول سایپا در بازار 895 میلیون تومان قیمت دارد که با در نظر گرفتن پایه حقوق 10میلیون و 390هزار تومانی، برای خرید آن باید 86 ماه یعنی بیش از 7 سال این پایه حقوق را پسانداز کرد. پژو پارس ELX-XU7P نیز دیروز در بازار به قیمت 930 میلیون تومان معامله شد؛ بنابراین مدت زمان انتظار برای خرید آن با پسانداز کل پایه حقوق به 89.5 ماه یعنی حدود 7.5 سال رسیده است.
تارا اتوماتیک، گران‌‌‌ترین خودروی داخلی است که آن را در لیست بررسی خود قرار داده‌‌‌ایم. بهای این خودرو حالا به یک میلیارد و 120 میلیون تومان میرسد. بر این اساس می‌توان مدت زمان انتظار خرید آن را 107.8 ماه یعنی نزدیک به 9 سال برآورد کرد.
اما اطلس محصول نسبتا جدید سایپا که به عنوان یکی از خودروهای اقتصادی از آن یاد می‌شود، دیروز در بازار 635 میلیون تومان قیمت‌‌‌گذاری شد. با در نظر گرفتن پایه حقوق 10میلیون و 390هزار تومانی برای خرید آن باید 61 ماه پایه حقوق پسانداز شود. اما از میان خودروهای میان‌‌‌رده قدرت خرید دناپلاس را نیز رصد کرده‌‌‌ایم. این خودرو که در بازار به قیمت 890 میلیون تومان فروخته می‌شود، مدت زمان انتظار 85.5 ماهه یا به عبارتی بیش از 7 ساله نیاز دارد. مدت زمان انتظار برای خرید راناپلاس با 745 میلیون تومان قیمت و سورن پلاس با بهای 865 میلیون تومانی نیز به ترتیب 71 ماه (حدود 6 سال) و 83 ماه (حدود 7 سال) است.
به طور کلی کاهش نسبی زمان انتظار برای خرید خودرو در سال‌جاری، هرچند نشانه‌‌‌ای از ثبات نسبی در بازار است، اما همچنان فاصله‌‌‌ای عمیق با شرایط مطلوب دارد. زمانی که خرید ارزان‌‌‌ترین خودرو، مانند پراید وانت، نیازمند بیش از 3سال پسانداز کامل حقوق است، واقعیت تلخ کاهش قدرت خرید بیش از پیش نمایان می‌شود. برای بهبود این شرایط گرچه به تغییراتی در سیاستگذاری خودرویی مانند عبور از قیمت‌‌‌گذاری دستوری، افزایش واردات و رشد رقابت در بازار نیاز است اما فاکتورهای اقتصاد کلان در این میان تاثیر قابل‌توجهی دارد. کنترل تورم عمومی و افزایش درآمد سرانه مسیرهایی هستند که تا وقتی طی نشوند نمی‌توان به بهبود محسوس این وضعیت چندان امیدوار بود.
