اکوایران: دیدار این هفته رئیس‌جمهور ترامپ در کاخ سلطنتی عربستان سعودی با رهبر جدید سوریه و وعده او مبنی بر اینکه تحریم‌ها علیه کشور او را لغو کند، به روشنی نشان از تغییری در دیپلماسی آمریکا در خاورمیانه داشت ، تغییری که تقریباً اسرائیل را به حاشیه رانده است.
به گزارش اکوایران، دیدار هفته گذشته رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، در کاخ سلطنتی عربستان سعودی با رهبر جدید سوریه و وعده او مبنی بر اینکه تحریم‌ها علیه کشور او را لغو کند، به روشنی نشان از تغییری در دیپلماسی آمریکا در خاورمیانه داشت ، تغییری که تقریباً اسرائیل را به حاشیه رانده است.
دیدار با «مردی سرسخت با گذشته‌ای بسیار قوی»!
ترامپ درباره رئیس‌جمهور احمد الشرع، که پیش‌تر با القاعده ارتباطاتی داشته، گفت: «مردی سرسخت با گذشته‌ای بسیار قوی.» او اعلام کرد که تحریم‌ها، که بسیاری از آن‌ها علیه دولت قبلی سوریه اعمال شده بودند را لغو می‌کند «تا به آن‌ها فرصتی برای شکوفایی بدهد.»
به نوشته نیویورک‌تایمز، با این کار، ترامپ عملاً دیدگاه‌های بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل را نادیده گرفت که الشرع را «بنیادگرا» می‌نامد. از ماه دسامبر، زمانی که نیروهای مسلح مخالف به رهبری احمد الشرع، بشار اسد را از قدرت برکنار کردند، ارتش اسرائیل صدها بار به سوریه حمله هوایی انجام داده است.
در چند دهه گذشته، تحت دولت‌های جمهوری‌خواه و دموکرات در آمریکا، اسرائیل جایگاه ویژه‌ای در سیاست خارجی آمریکا در منطقه داشته است. نتانیاهو که در بخش زیادی از دو دهه‌ی اخیر در قدرت بوده، همواره یکی از بازیگران کلیدی در مسائل خاورمیانه محسوب می‌شده هرچند گاهی باعث خشم همتایان آمریکایی‌اش می‌شد.
رویکرد نوین: جایی که در آن پول هست؛ بی‌بی در حاشیه
البته هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که ایالات متحده در حال قطع روابط تاریخی خود با اسرائیل باشد یا بخواهد کمک‌های نظامی و اقتصادی به این رژیم را متوقف کند. ترامپ در مسیر پرواز از ریاض به دوحه، نگرانی‌ها درباره کنار گذاشتن اسرائیل را رد کرد. او به خبرنگاران گفت: «نه، اصلاً این‌طور نیست. این برای اسرائیل خوب است، داشتن رابطه‌ای مثل رابطه من با کشورهای خاورمیانه‌ای، عملاً با همه‌شان.»
اما سفر پنج‌روزه ترامپ به خاورمیانه این هفته نشان‌دهنده رویکرد نوینی بود که در آن اسرائیل و به‌ویژه شخص نتانیاهو تا حدی به حاشیه رفته‌اند. در عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی، ترامپ تلاش کرده تا توافقات صلحی درباره جمهوری اسلامی ایران و یمن انجام دهد و قراردادهای تجاری تریلیون‌دلاری با کشورهای ثروتمند خلیج فارس منعقد کند. اما او در این سفر توقفی در اسرائیل نداشت.
ایتامار رابینوویچ، سفیر پیشین اسرائیل در ایالات متحده، گفت: «برداشت کلی این است که تمرکز و جهت منافع به سمت کشورهای خلیج فارس تغییر کرده، جایی که پول هست.» رابینوویچ افزود: «ترامپ ظاهراً بخش زیادی از علاقه‌اش را به همکاری با نتانیاهو برای حل بحران غزه از دست داده، زیرا این احساس وجود دارد که این کار فایده‌ای ندارد. نتانیاهو موضع خودش را دارد و از آن عقب‌نشینی نمی‌کند. حماس هم همین‌طور. به نظر می‌رسد وضعیت در بن‌بست کامل و ناامیدکننده‌ای قرار دارد.»
عمر دوستری، سخنگوی نتانیاهو، وجود هرگونه اختلاف جدی در روابط دو طرف را رد کرد و به دو سفر اخیر نتانیاهو به کاخ سفید و اظهارنظر اخیر ترامپ اشاره کرد که گفته بود: «ما در همه موضوعات در یک جبهه هستیم.»
تغییرات محسوس در وضعیت دیپلماتیک
اما این تغییر در وضعیت دیپلماتیک به‌سختی قابل چشم‌پوشی بوده، به‌ویژه در چند هفته اخیر، زمانی که ترامپ در مسائل کلیدی یکی پس از دیگری بدون درگیر کردن نتانیاهو وارد عمل شد.
اوایل این ماه، وقتی ترامپ به طور ناگهانی آتش‌بس با حوثی‌ها در یمن را اعلام کرد بسیاری را در اسرائیل غافلگیر کرد، در حالی که این گروه همچنان به شلیک موشک به سمت اسرائیل ادامه می‌داد. زمانی که اسرائیل موفق به رهگیری یکی از این موشک‌ها نشد، موشک به فرودگاه بن‌گوریون در تل‌آویو برخورد کرد و پروازها را برای هفته‌ها مختل کرد.
چند روز بعد، دولت ترامپ بدون مشارکت اسرائیل، موفق به آزادی ادن الکساندر، آخرین گروگان زنده آمریکایی در غزه شد.
به گفته نداو اشتراوشلر، مشاور سابق نتانیاهو، نخست‌وزیر هنوز با ترامپ رابطه دارد، اما این رابطه با آنچه با رؤسای جمهور قبلی آمریکا داشت متفاوت است. او گفت: «با بایدن، نتانیاهو می‌توانست تصمیم‌گیری‌ها را به تعویق بیندازد. اما در مورد ترامپ، به محض اینکه نتانیاهو معطل کند، تصمیم‌ها بدون مشارکت او گرفته می‌شود. این تغییری است که خیلی‌ها را در اسرائیل نگران کرده.»
میراث در معرض نابودی بی‌بی
در سراسر سفرش به خاورمیانه، ترامپ بارها بر تمایل خود برای دستیابی به توافقی با جمهوری اسلامی ایران تأکید کرد تا نیازی به استفاده از نیروی نظامی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران نباشد. او روز پنج‌شنبه در قطر گفت که ایالات متحده در حال «مذاکرات بسیار جدی با ایران برای صلحی بلندمدت» است و افزود که اگر توافقی حاصل شود، «فوق‌العاده» خواهد بود.
این دقیقاً خلاف خواسته‌های نتانیاهو است. نخست‌وزیر اسرائیل بارها دولت ترامپ را تشویق کرده تا از حملات نظامی علیه ایران حمایت کند یا حتی در آن مشارکت داشته باشد. اما ترامپ تاکنون مسیر دیگری را در پیش گرفته، گرچه همچنان این احتمال را مطرح کرده که در صورت شکست مذاکرات، دست به حملات گسترده بزند.
به گفته اشتراوشلر: «قلب ماجرا بیش از هر چیز، مسئله ایران است. میراث نتانیاهو در معرض خطر است.»
تصمیم ترامپ درباره نحوه برخورد با جمهوری اسلامی ایران، شباهت زیادی به تصمیمش برای لغو تحریم‌های سوریه دارد. در اسرائیل، بدبینی عمیقی نسبت به دولت جدید الشرع وجود دارد و بسیاری معتقدند ممکن است به نیرویی افراطی و ضد اسرائیلی تبدیل شود. مقامات اسرائیلی می‌گویند حملات اخیرشان برای نابودی سلاح‌های به‌جامانده از حکومت بشار اسد، که الشرع آن را سرنگون کرده، و محدود کردن حضور نظامی در نزدیکی مرز شمالی اسرائیل صورت می‌گیرد.
در مقابل، اعلان ترامپ درباره لغو تحریم‌ها به‌مثابه تأییدی است بر وعده‌های الشرع مبنی بر متفاوت بودن، و به او یک راه تنفسی اقتصادی شدیداً ضروری می‌دهد.
چرخش ناگهانی
در مجموع، اقدامات اخیر ترامپ، نسبت به دوران ریاست‌جمهوری نخست خودش، زمانی که اسرائیل یکی از اولین مقاصد سفرهای خارجی‌اش بود، چرخشی ناگهانی محسوب می‌شود. در همان سفر، یکی از اولین اقدامات رسمی‌اش اعلام انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس بود، حرکتی نمادین در حمایت از نتانیاهو، با حضور او در کنارش. این تغییر سیاست، اسرائیلی‌ها را به‌شدت نگران کرده است.
تیترهای رسانه‌های اسرائیلی و بین‌المللی این نگرانی را فریاد می‌زدند: «ترامپ اسرائیل را دور زد، اسرائیل ناراضی ولی ساکت»؛ «بی‌محلی‌های ترامپ: افول نفوذ جهانی نتانیاهو چه معنایی برای موقعیت داخلی‌اش دارد»؛ «کاخ سفید از نتانیاهو خسته شده»؛ «سفر ترامپ به خاورمیانه بار دیگر نتانیاهو را به تماشاگر حاشیه‌نشین بدل کرد».
در حال حاضر، به نظر نمی‌رسد ترامپ قصد تغییر مسیر خود را داشته باشد حتی با وجود اینکه مشاورانش اصرار دارند که رابطه‌اش با نتانیاهو همچنان قوی باقی مانده است. رئیس‌جمهور دیگر با اسرائیل مانند «ملت غیرقابل‌جایگزین» در خاورمیانه یا تنها دموکراسی در میان حکومت‌های استبدادی منطقه رفتار نمی‌کند.
از نظر نظامی، ایالات متحده برای نمایش قدرت در منطقه بر پایگاه‌های وسیع خود در عربستان سعودی و قطر تکیه دارد، از جمله پایگاه هوایی عظیم «العدید» که در حومه دوحه قرار دارد. ترامپ همچنین تلاش کرده روابط خود را با ترکیه، یکی از اعضای ناتو و کشوری که به شدت جنگ اسرائیل در غزه را محکوم کرده، تقویت کند؛ جنگی که کار را تا جایی رسانده که میان نتانیاهو و رئیس‌جمهور ترکیه توهین‌های شخصی رد و بدل شده است.
از منظر اقتصادی، ترامپ کشورهای خلیج فارس را مکانی قابل‌اعتماد و البته ثروتمند برای تجارت می‌داند. او خواستار پیوستن عربستان سعودی به «توافقات ابراهیم» و عادی‌سازی روابط با اسرائیل است، اما ظاهراً پذیرفته که این موضوع تا زمانی که جنگ غزه ادامه دارد، امکان‌پذیر نیست. در عوض تمرکز خود را بر قراردادهای تجاری با ولیعهد عربستان قرار داده است. در سخنرانی‌اش در ریاض در روز سه‌شنبه، ترامپ از «آینده‌ای درخشان برای خاورمیانه» سخن گفت و رهبران «منطقه‌ای مدرن و در حال پیشرفت» را ستایش کرد. او گفت: «نسلی تازه از رهبران، در حال عبور از اختلافات فرسوده و تاریخی گذشته است و آینده‌ای را شکل می‌دهند که در آن ملت‌ها، مذاهب و باورهای مختلف، به جای بمباران یکدیگر، در کنار هم شهر می‌سازند.»
ترامپ تنها به‌صورت گذرا به اسرائیل اشاره کرد. در عوض، تمرکز سخنرانی‌اش بر رهبران خلیج فارس بود، رهبرانی که به گفته او، در دهه گذشته باعث گسترش «شگفتی‌های درخشان ریاض و ابوظبی» شده‌اند. لحن و تمرکز این سخنرانی تغییری چشمگیر نسبت به سخنرانی‌های رؤسای جمهور پیشین آمریکا بود.
برای اسرائیل و برای نتانیاهو، این تغییر جهت پیامدهای بلندمدتی دارد. اما تاکنون، نخست‌وزیر اسرائیل تمایلی به تغییر رویکرد خود در سیاست‌گذاری یا نحوه مدیریت درگیری‌های کشورش با حماس، جمهوری اسلامی ایران، سوریه یا یمن نشان نداده است.
حتی زمانی که ترامپ در حال سفر در منطقه خلیج فارس بود و نوید آینده‌ای تازه را می‌داد، نیروهای اسرائیلی حملات خود در غزه را تشدید کردند. در جریان این سفر، ترامپ به مسئله گرسنگی در غزه اذعان کرد، در حالی که رهبران سیاسی اسرائیل، از جمله نتانیاهو، این مسئله را بی‌اهمیت جلوه می‌دادند. اما تمرکز اصلی رئیس‌جمهور آمریکا در طول سفر، جای دیگری بود.
