اکوایران: در هر ایستگاه از سفر ترامپ، رهبران عرب از او خواستند که به دنبال راه‌حلی مذاکره‌شده با ایران باشد. علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران گفت: «گزینه جایگزین برای آن‌ها وحشتناک است. ایران دارای بمب یا ایران بمباران‌شده، هر دو پیامدهای بدی برای منطقه دارند.»
به گزارش اکوایران، با هر معیاری که بسنجیم، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحد به وضوح نشان داده که می‌خواهد با ایران درباره برنامه هسته‌ای‌اش «به توافقی برسد» و از جنگ پرهیز کند، و پیشنهادهای اسرائیل برای کارزار نظامی مشترک را رد کرده است. ترامپ همین هفته گذشته در عربستان سعودی گفت: «من می‌خواهم با ایران توافق کنم. اگر بتوانم با ایران به یک توافق برسم، بسیار خوشحال خواهم شد، اگر بشود منطقه شما و جهان را به جایی امن‌تر تبدیل کنیم».
عزم جزم ترامپ
به نوشته دیوید ارلنگر، ستون‌نویس نیویورک تایمز، سفر ترامپ به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، این عزم او را تأیید کرد. زمانی که ایران در سال ۲۰۱۵ پس از سال‌ها مذاکره با شش قدرت جهانی پذیرفت که برنامه هسته‌ای خود را محدود کند، کشورهای حوزه خلیج فارس تهران را دشمنی خطرناک می‌دیدند و تلاش می‌کردند آن را منزوی کنند. اما امروز، همان رهبران در حال آشتی با ایران هستند و می‌خواهند از بی‌ثباتی بیشتر و گسترش درگیری‌ها در خاورمیانه، با وجود ادامه جنگ در غزه، جلوگیری کنند.
در هر ایستگاه از سفر ترامپ، رهبران عرب از او خواستند که به دنبال راه‌حلی مذاکره‌شده با ایران باشد. علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران گفت: «گزینه جایگزین برای آن‌ها وحشتناک است. ایران دارای بمب یا ایران بمباران‌شده، هر دو پیامدهای بدی برای منطقه دارند».
دستیابی به توافق با ایران آزمونی برای جناح تندروتر حامیان ترامپ در حزب جمهوری‌خواه خواهد بود و این‌که آیا آن‌ها با تغییری چنین بزرگ نسبت به موضع دیرینه‌شان مبنی بر لزوم برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران، همراهی خواهند کرد یا نه. بیش از ۲۰۰ نماینده جمهوری‌خواه کنگره در روزهای اخیر در نامه‌ای از ترامپ خواستند که در برابر ایران قاطعانه بایستد.
«پیشنهاد ترامپ»
ترامپ در کنار پیشنهاد مذاکره، تهدید کرده که اگر ایران به توافق نرسد، ایالات متحده ممکن است دست به حمله بزند. او روز پنج‌شنبه در قطر گفت: «داریم به نقطه‌ای نزدیک می‌شویم که شاید بدون نیاز به این کار، بتوانیم توافق کنیم». او با اشاره غیرمستقیم به حمله نظامی علیه ایران ادامه داد: «دو مسیر وجود دارد. یک مسیر بسیار، بسیار خوب است، و مسیر دیگر خشونت‌بار».
مقام‌ها و تحلیلگران نسبت به پیشرفت در مذاکرات، که توسط استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد ترامپ هدایت می‌شود، ابراز خوش‌بینی می‌کنند. رئیس‌جمهور آمریکا روز جمعه گفت که ویتکاف چارچوبی از یک توافق را به ایران ارائه داده و از تهران خواسته که به آن پاسخ دهد. ترامپ در پرواز بازگشت به واشنگتن از خاورمیانه به خبرنگاران گفت: «آن‌ها می‌دانند که باید سریع عمل کنند».
با این حال، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، بعدا اعلام کرد که «هیچ پیشنهاد مکتوبی از سوی آمریکا، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، دریافت نکرده‌ایم».
با وجود برخی پیشرفت‌ها، شکاف‌های مهمی میان دو طرف باقی مانده است. ظاهرا ترامپ همچنان بر توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران پافشاری می‌کند – فرآیندی که هم برای تولید سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای و هم برای ساخت سلاح به کار می‌رود. اسرائیل و برخی از سرسخت‌ترین حامیان ترامپ نیز خواهان چنین نتیجه‌ای هستند. در مقابل، ایران همچنان تأکید دارد که غنی‌سازی اورانیوم را به طور کامل متوقف نخواهد کرد و طبق معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) حق دارد که برای اهداف غیرنظامی به غنی‌سازی ادامه دهد.
مقام‌های ایرانی اخیراً گفته‌اند که حاضرند غنی‌سازی در سطوح بالا را متوقف کنند و ذخایر بزرگ اورانیوم غنی‌شده در سطوح بالا را از بین ببرند، اما غنی‌سازی را به‌طور کامل کنار نمی‌گذارند. علی شمخانی، مشاور ارشد رهبری، در گفت‌وگو با شبکه ان‌بی‌سی نیوز موضع رسمی تهران را تکرار کرد. ترامپ نیز این گزارش را بدون هیچ توضیحی در شبکه اجتماعی تروث سوشال به اشتراک گذاشت، حرکتی که شاید به‌نوعی یک تأیید ضمنی تلقی شود. اما این امتیازاتی که از سوی ایران مطرح شده، در واقع مشابه همان‌هایی است که در توافق ۲۰۱۵ پذیرفته شد و در مقابل، کاهش تحریم‌های فلج‌کننده اقتصادی را به دنبال داشت. ترامپ آن توافق را «بخشش بیش از حد» از سوی باراک اوباما تلقی می‌کرد و در سال ۲۰۱۸ آمریکا را از آن خارج کرده و تحریم‌ها را مجدداً اعمال کرد.
نقطه تعادل میان خواسته‌های پیچیده دو طرف
استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد ترامپ، اکنون در تلاش است تا میان خواسته‌های پیچیده دو طرف در موضوع غنی‌سازی تعادل برقرار کند. به گفته علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران بین‌الملل، «او تلاش می‌کند راه‌حل‌هایی خلاقانه ارائه دهد که لزوماً صفر یا صد نباشند».
به‌عنوان نمونه، واعظ می‌گوید که یکی از ایده‌ها شامل توقف بلندمدت غنی‌سازی ایران تحت نظارت‌های بین‌المللی گسترده‌تر است، تا در این مدت اعتماد دو طرف تقویت شود. ایده دیگر آن است که ایران در صورت دریافت تضمین برای دسترسی پایدار به سوخت هسته‌ای از بازار جهانی، به‌تدریج برنامه غنی‌سازی خود را کنار بگذارد. این سازوکار شاید بتواند رضایت ترامپ را جلب کند، چرا که نشان می‌دهد ایران با پایان غنی‌سازی در مقطعی در آینده مخالفت نکرده است.
کارشناسان می‌گویند که تحریم‌هایی که اقتصاد ایران را به بحران کشانده‌اند و مقامات ایرانی به شدت خواهان لغو آن‌ها هستند، می‌تواند به‌صورت مرحله‌ای برداشته شود. همچنین سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در ایران می‌تواند ابزاری برای اعتمادسازی بلندمدت باشد و در عین حال نقش بازدارنده‌ای در برابر جنگ احتمالی آینده ایفا کند.
با این حال، ایران که از خروج یک‌جانبه ترامپ از توافق پیشین در سال ۲۰۱۸ آسیب دیده، به دنبال تضمین‌هایی خواهد بود که آمریکا به توافق جدید پایبند بماند. مقامات ایرانی بر این باورند که اگر ترامپ خود طرف توافق باشد، نسبت به یک رئیس‌جمهور دموکرات بهتر می‌تواند اجرای آن را تضمین کند، به‌ویژه که توافق جدید برخلاف برجام، دوجانبه خواهد بود نه چندجانبه.
ایرانی‌ها احتمالاً از تصمیم این هفته‌ی ترامپ برای لغو تحریم‌ها علیه رهبران جدید سوریه – با وجود سوابق تروریستی‌شان – دلگرم شده‌اند. اگرچه رئیس‌جمهور می‌تواند برخی از تحریم‌ها را به‌طور یک‌جانبه لغو کند، برای برداشتن برخی دیگر به تأیید قانون‌گذاران نیاز دارد. سوزان مالونی، کارشناس مسائل ایران و مدیر برنامه سیاست خارجی در اندیشکده بروکینگز می‌گوید: «این یک نمونه است که ایرانی‌ها به دقت زیر نظر خواهند داشت تا ببینند آیا ترامپ می‌تواند با کنگره هماهنگ پیش برود یا نه.»
ترامپ با مخالفت‌هایی از داخل اردوگاه خود برای توافق با ایران مواجه است، به‌ویژه از سوی نومحافظه‌کاران در کنگره و دیگر نهادها که از خروج او از توافق قبلی استقبال کرده بودند. این گروه مدت‌هاست خواهان هسته‌ای زدایی کامل ایران بوده‌اند: ممنوعیت کامل غنی‌سازی اورانیوم و برچیدن کامل زیرساخت‌های گسترده هسته‌ای کشور.
ولی نصر می‌گوید: «ترامپ در تلاش است تا انتظارات داخلی را مدیریت کند». این در حالی است که اسرائیل همچنان خواستار نابودی کامل برنامه هسته‌ای ایران است. با این حال، مالونی معتقد است که «ترامپ واقعاً خواهان دستیابی به توافق است و احتمالاً حاضر خواهد شد به کمتر از خواسته‌های حداکثری بسنده کند، حتی اگر این کار با مخالفت برخی جمهوری‌خواهان همراه باشد. به همین دلیل است که این موضوع می‌تواند آزمونی مهم برای سنجش کارآمدی سیاست خارجی ترامپ باشد. این ماجرا می‌تواند تصویر روشنی از آینده سیاست خارجی حزب جمهوری‌خواه به ما بدهد.»
اگر استیو ویتکاف و طرف ایرانی بتوانند بر سر اصول کلی توافق به اجماع برسند، گفت‌وگوهای فنی برای تبدیل این چارچوب به توافقی نهایی و مکتوب ممکن است ماه‌ها طول بکشد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز نقش کلیدی در آن خواهد داشت – نهادی که مسئول اجرای معاهده عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای و بازرسی‌ها از کشورهاست. هنوز مشخص نیست دور بعدی مذاکرات چه زمانی برگزار خواهد شد.
کنسرسیوم هسته‌ای خاورمیانه
ایران اخیراً بار دیگر ایده‌ای را که نخستین‌بار در سال ۲۰۰۷ مطرح کرده بود، تکرار کرده است: تشکیل کنسرسیومی از کشورهای مسلمان برای انجام غنی‌سازی هسته‌ای. این طرح شامل رقیب دیرینه‌اش، عربستان سعودی نیز می‌شود که به‌دنبال آغاز برنامه غنی‌سازی هسته‌ای غیرنظامی خود با همکاری ایالات متحده است. در قالب این طرح، ایران اورانیوم غنی‌شده در سطح غیرنظامی را به عربستان و دیگر اعضای گروه تحویل می‌دهد و در ازای آن سرمایه‌گذاری دریافت می‌کند.
به نظر می‌رسد منطقه امروز آمادگی بیشتری برای بررسی چنین پیشنهادی دارد. با این حال، این طرح با خواست علنی ترامپ مبنی بر توقف کامل غنی‌سازی ایران در تضاد است و به موضوع اورانیوم با غنای بالا که ایران در اختیار دارد نیز نمی‌پردازد.
افزون بر این، چنین توافقی کشورهایی مانند عربستان را به ایران وابسته خواهد کرد و تا زمانی که تضمینی از سوی ایالات متحده یا روسیه برای تأمین مواد در صورت تخلف ایران ارائه نشود، بعید است که این کشورها با آن موافقت کنند.
