جنگ خرید صنایع‌دستی و محصولات را یا به شکل کامل متوقف کرد و یا به طرز محسوسی کاهش داد. برای جبران این وضعیت برخی کسبوکارهای اجتماعی به کمک هم آمدند و تلاش کردند با برگزاری رویدادها به هم کمک کنند. برخی گروه‌ها تورهای ورودی‌شان را به ماه‌های آتی موکول کردند و گروه دیگر ناچار به کوچک کردن کسب و کار خود شدند.
سهیل اخلاقی فعال در یک استارت‌آپ گردشگری و صنایع‌دستی به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: در ۱۲روز جنگ نحمیلی و روزهای پس از آن، نه تنها ما، بلکه حتی کسبوکارهای بزرگ‌تر هم درگیر تبعات منفی این وضعیت شدند، بسیاری از کارگاه‌های بزرگ‌تر تعدیل نیرو کردند و چک‌هایشان برگشت خورد.
او با بیان اینکه پیش از جنگ هم آنها جزو کسبوکارهای خرد در این زمینه به حساب می‌آمدند، می‌افزاید: ما با درآمد محدودی کار می‌کردیم که هزینه‌هایمان را پوشش می‌داد، اما در تیرماه فقط توانستیم هزینه‌ی اجاره را بدهیم تا زیر بار قرض نرویم.
فیلترینگ به گفته این فعال کسب و کار صنایع‌دستی و گردشگری چالش‌هایی را برای آنها ایجاد کرد. او می‌گوید: در این بازه زمانی اینستاگرام و سایر شبکه‌ها که در آنها کارمان را تبلیغ می‌کردیم از کار افتاده بود یا پست‌های ما دیده نمی‌شد. این موضوع سبب شد هیچ سنگری برای حضور و دیده شدن نداشته باشیم، هر چند که در این فضا نه ما و نه مردم تمایلی به دیدن چنین پست‌هایی هم نداشتند.
اخلاقی با اشاره به اینکه تقریبا دو هفته طول کشیده تا بتواند ذهن خود را جمع‌وجور کند و کم‌کم به شرایط عادی بازگردد، می‌افزاید: مجموعه کالاهایی که ما در دفتر داشتیم صنایع‌دستی و محصولات غذایی روستایی بود. پیش از خروج از تهران بخشی از محصولات فاسد شدنی را از دفتر خارج کردیم، با این حال پس از بازگشایی دوباره متوجه شدیم بخش دیگری از آنها فاسد شده که عملا هزینه‌های ما را افزایش می‌داد.
به گفته این فعال کسب‌وکار، مردم به ویژه جامعه صاحبان کسب‌وکار کوچک تلاش کرده‌اند از هم حمایت کرده و زیان‌ها را کاهش دهند. او می‌گوید: ما در فضای کسب‌وکار اجتماعی این حمایت را دیدیم. در این دو هفته رویدادهای مختلفی ترتیب داده شد تا مردم بتوانند با خریدهایشان از چنین استارت‌آپ‌هایی حمایت کنند.
با ادامه این روند و یا بروز جنگ دوباره وضعیت این کسب‌وکارها چطور خواهد بود. اخلاقی بیان می‌کند: اگر دوباره جنگی پیش بیاید، شاید لازم باشد از فضای اینستاگرام به پلتفرم‌های دیگر کوچ کنیم. در شرایط جنگ شاهد بودیم مردم بیشتر سراغ خرید برنج، نان، روغن و… می‌روند و خرید صنایع دستی و… در اولویت‌شان نیست، در عین حال فیلترینگ راه ارتباط ما با مردم را می‌بندد. از این رو نیازمند استفاده از سایر ابزارها هستیم.
او در عین حال معتقد است که قدرت مردم در همین بازه‌های زمانی خودش را نشان می‌دهد. او می‌گوید: مردم در بحران‌ها به هم کمک می‌کنند، از هم حمایت می‌کنند و شاید از دل همین حمایت‌ها و تشکل‌های مردمی، بشود بخشی از این خسارت‌ها را جبران کرد.
تورها را لغو کردیم
سارا شکوهی‌نیا مدیر یک استارت آپ در حوزه توریسم، صنایع دستی و محصولات غذایی عشایراست. او می‌گوید: شروع جنگ باعث لغو تورهای ما شد. قرار بود چند استاد دانشگاه ایتالیایی و چند گردشگر به شکل انفرادی به ایران سفر کنند که ناچار به لغو سفرهایشان شدیم. در دوره آتش‌بس هم به واسطه عدم صدور ویزا برای گردشگری خارجی متقاضیان سفر به ایران، موفق به ورود به کشورمان نشدند.
به گفته این فعال حوزه عشایری، دو بخش صنایع دستی و محصولات غذایی هم با چالش‌های جدی مواجه شدند. او اضافه می‌کند: اغلب مشتریان ما ساکن تهران هستند. در دوران جنگ ما شاهد خروج گسترده ساکنان پایتخت به سایر شهرها بودیم که همین موضوع کاهش فروش ما را به دنبال داشت. البته سفارش‌هایی از سایر شهرها را انجام دادیم اما در نهایت افت درآمد ما بسیار محسوس بود.
استارت‌آپی که شکوهی‌نیا مدیریت آن را به عهده دارد در حوزه توریسم عشایری ایران شناخته شده است. با این حال او می‌گوید به واسطه تعلیق در شرایط کنونی تلاشی برای جذب توریست نمی‌کند. شکوهی‌نیا می‌افزاید: ما هنوز نمی‌دانیم چه زمانی ویزا صادر میشود. آیا پس از ورود گردشگر اتفاق جدیدی خواهد افتاد یا خیر. همین موضوع سبب شده در چند ماه اخیر تمرکز خود را روی تقویت زیرساخت‌های تبلیغاتی‌مان بگذاریم.
به چالش‌های قبل، مسائل جدید اضافه شد
احمد عصاری صاحب پلتفرمی در حوزه فروش بلیت است. به گفته او جنگ تحمیلی ۱۲ روزه آسیب قابلتوجهی را به حوزه سفر و گردشگری، به ویژه استارت‌آپ‌ها و پلتفرم‌های این حوزه وارد کرد. او می‌افزاید:برای خرید تورهای گردشگری هوایی، وزارتخانه گردشگری، میراث فرهنگی و گردشگری در مقوله رزرو هتل مسوولیت دارد و وظیفه سازمان هواپیمایی به فروش بلیت هواپیما مربوط میشود.
در حوزه تورهای داخلی با توجه به اقدامات وزارتخانه چالش زیادی وجود نداشت و مطمئن بودیم که از این بخش حمایت میشود، اما در مقوله تورهای خارجی میزان ضرر وارد شده بسیار قابل‌توجه است.
این فعال حوزه گردشگری با اشاره به اینکه آسیب وارد به شرکت‌ها با توجه به بزرگ یا کوچک بودن‌شان متغیر بود و بزرگ‌ترها زیان بیشتری متحمل شدند، او می‌گوید: برای فروش هر بلیت، پلتفرم‌ها یا آژانس‌ها درصدی را به عنوان کمیسیون خدمات دریافت می‌کنند.
زمان واریز مبلغ بسته به زمان خرید بلیت از چند ساعت تا چند ماه قبل از خرید بلیت متغیر است. این پول صرف هزینه‌های دفتر، پرسنل و… میشود. با وقوع جنگ، باید کل هزینه پرواز که شامل کمیسیون هم بود به خریدار عودت داده می‌شد، به علاوه با لغو پروازها و… آنها از کسب درآمدهای جدید هم بازماندند.
به گفته عصاری برخی استارت‌آپ‌ها و پلتفرم‌ها در مقاصد سفرهای تابستانی در کشورهایی نظیر ترکیه و… اتاق‌های تعدادی از هتل‌ها را پیش‌خرید و پروازها را چارتر کرده بودند، جنگ و لغو سفرها و تورها باعث شد آنها ضرر قابلتوجهی را تجربه کنند. او می‌افزاید: امتناع ایرلاین‌ها برای بازگرداندن هزینه بلیت به ویژه بلیت‌های رفت و برگشت خارجی و… نیز از دیگر مواردی بود که باعث زیان کسبوکارهای این حوزه شد.
او می‌گوید: در دوره آتش‌بس هنوز بسیاری از مردم تمایلی برای خرید بلیت پروازهای خارجی و… نشان نمی‌دهند که همین موضوع هم باعث شده چالش‌های قبلی حل نشده باقی بماند و مسائل جدید به آن اضافه شود.
