مرگ ایده‌های نوآورانه در اقتصاد دولتی

به گزارش اکوایران، در چند دهه گذشته، ایران توانسته است ایده‌ها و نوآوری‌های خلاقانه‌ای در صنایع مختلف از جمله لوازم خانگی، خودرو و الکترونیک ایجاد کند. با این حال، این ایده‌ها نتواسته‌اند در بازارهای جهانی موفقیت‌های چشمگیری کسب کنند. سوال اینجاست که چرا با وجود پتانسیل‌های عظیم داخلی، محصولات ایرانی نه تنها در خارج از مرزهای کشور قادر به رقابت با غول‌های صنعتی جهانی نیستند، بلکه حتی نام این محصولات نیز برای بسیاری از مردم جهان ناشناخته است؟ آیا علت این عدم موفقیت، در عواملی مانند استراتژی‌های غلط اقتصادی، فقدان حمایت‌های لازم، یا محدودیت‌های تجاری نهفته است؟ و در نهایت، چه تغییرات و اصلاحاتی باید در نظام اقتصادی، تولید و بازاریابی کشور صورت گیرد تا محصولات ایرانی بتوانند در عرصه رقابت جهانی حرفی برای گفتن داشته باشند؟ این پرسش‌ها مسائلی هستند که در این گزارش به بررسی آنها پرداخته خواهد شد.

ساختار اقتصادی و رقابتی ایران: راهی به سوی ناکامی یا تغییر؟

یکی از مهم‌ترین ارکان موفقیت هر اقتصادی، عملکرد بازار و سیاست‌های نظارتی است. در دنیای امروز، جایی که رقابت‌های جهانی روز به روز شدیدتر می‌شود، اساساً نرخ‌ها و شاخص‌های اقتصادی تعیین‌کننده هستند. اما وقتی این نرخ‌ها در یک نظام اقتصادی بی‌ثبات و پر از دخالت‌های غیرضروری تغییر کنند، آن وقت است که قدرت رقابت از بین می‌رود و بنگاه‌ها در برابر بازارهای جهانی شکست می‌خورند.

وقتی این نرخ‌ها به حدی بالا می‌روند که رقابت‌پذیری را از بین می‌برند، تولیدکننده داخلی در شرایطی قرار می‌گیرد که دیگر توان رقابت ندارد و به ناچار به دنیای ایده‌ها و محصولات منسوخ‌شده وارد می‌شود. در چنین شرایطی، فرآیند تولید به جایی می‌رسد که پیش از آنکه یک محصول به بازار عرضه شود، آن محصول یا ایده به دلیل کهنگی و از دست دادن اعتبار خود، دیگر قابل استفاده و رقابت نخواهد بود.این سناریو در بلندمدت باعث از دست دادن بازار و کاهش بهره‌وری می‌شود، چرا که شرکت‌ها مجبورند به جای نوآوری و به روز رسانی محصولات خود، از آنچه که در دست دارند استفاده کنند.

از سوی دیگر، موانع اقتصادی در داخل کشور، به ویژه در زمینه تأمین مالی و تأمین مواد اولیه، به شدت تولیدکنندگان داخلی را به چالش می‌کشد. زمانی که نرخ بهره داخلی ۴۰ درصد است و تولیدکننده داخلی نمی‌تواند از منابع مالی و فاینانس های بین المللی با نرخ‌های بهره پایین‌تر استفاده کند، چه انتظار می‌توان داشت که محصول ایرانی با رقابت‌های بین‌المللی بتواند خود را حفظ کند؟ در بسیاری از کشورها، تولیدکنندگان با نرخ‌های بهره پایین و از طریق سیستم‌های تأمین مالی شفاف، به راحتی از منابع مالی استفاده می‌کنند، اما در ایران، تولیدکننده داخلی مجبور است به نرخ‌های بهره بالا و تأمین مالی پیچیده و غیرشفاف متکی باشد که نهایتاً به افزایش هزینه‌ها و غیر رقابتی شدن محصول منجر می‌شود.

همچنین، در حوزه تأمین مواد اولیه، در حالی که در بازارهای جهانی قراردادهای بلندمدت و فروش اقساطی برای تأمین مواد اولیه وجود دارد، در ایران این فرآیند به صورت نقدی و غیررسمی انجام می‌شود. این رویکرد نه تنها باعث افزایش هزینه‌ها می‌شود بلکه شفافیت لازم برای اطمینان از تأمین مواد اولیه را از بین می‌برد.

یکی دیگر از مشکلات عمده در ایران، بازار کار است. در ایران، مداخلات بیش از حد دولت و نهادهای دولتی در امور صنعتی و تجاری، نه تنها اثربخشی بنگاه‌ها را کاهش می‌دهد بلکه باعث بروز مشکلاتی در عملکرد نیروی کار و استخدام می‌شود. در عوض، در یک بازار آزاد و رقابتی، خود بازار می‌تواند به‌طور مؤثر نظارت و تنظیمات لازم را اعمال کند، نه اینکه دولت‌ها و نهادها بخواهند به‌صورت دستوری و به شیوه‌ای غیرمؤثر این فرآیند را مدیریت کنند.

در چنین شرایطی، مفهومی به نام هزینه نهایی (Marginal Cost) بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. در ایران، ترکیب هزینه‌های بالای بهره بانکی، مواد اولیه، نیروی کار و انرژی، هزینه نهایی تولید را افزایش می‌دهد. این افزایش هزینه نهایی باعث می‌شود که تولیدکنندگان داخلی قادر به رقابت با تولیدات خارجی نباشند، چرا که تولیدکنندگان در بازارهای جهانی با هزینه‌های نهایی پایین‌تر، کالاهای مشابه را با قیمت‌های رقابتی‌تر عرضه می‌کنند. به این ترتیب، بروز این مشکلات باعث می‌شود که محصولات ایرانی در بازارهای بین‌المللی نتوانند جایگاه خود را تثبیت کنند و رقابت‌پذیری آن‌ها به شدت کاهش یابد.

ناکارآمدی نظارت‌ها و سیاست‌های اقتصادی

نظارت بر کالا و خدمات باید بر اساس «مطلوبیت» برای مصرف‌کننده باشد. یعنی خریدار تنها زمانی کالا را خریداری می‌کند که احساس کند آن محصول نیازش را به‌طور کامل برطرف می‌کند. این در حالی است که در ایران، نهادهای نظارتی مانند سازمان استاندارد، حمایت از حقوق مصرف‌کننده و تعزیرات به دلیل دخالت‌های نامناسب و سیاست‌های غلط، گاهی به جای ایجاد فضای رقابتی سالم، مشکلات بیشتری به وجود می‌آورند. در نتیجه، بسیاری از محصولات ایرانی در بازار جهانی به دلیل عدم تطابق با استانداردهای جهانی یا پایین بودن کیفیت حذف می‌شوند.

در همین راستا، مشکلاتی مانند تحریم‌ها، چندنرخی بودن ارز، و دستکاری‌های دولت در بازارهای مختلف، فضایی ایجاد کرده‌اند که بسیاری از شرکت‌ها نمی‌توانند به‌موقع به رقابت وارد شوند یا حتی در بازه زمانی مناسب خود را به بازار عرضه کنند.

تجربیات جهانی: تسلا و ورود غول‌های فناوری

تسلا به عنوان یکی از پیشگامان خودروهای الکتریکی، با تولید خودروهای برقی پیشرفته و استفاده از تکنولوژی‌های نوین، توانست به یکی از بزرگ‌ترین برندهای جهانی تبدیل شود. اما در حال حاضر، تسلا با تهدید جدی از سوی رقبای چینی و اروپایی مواجه است که با استفاده از کپی‌برداری از تکنولوژی‌های تسلا و ارائه قیمت‌های پایین‌تر، بازارهای جهانی را تصاحب کرده‌اند.

شیائومی که ابتدا به عنوان یک شرکت تولید گوشی‌های هوشمند در چین شناخته می‌شد، با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های پیشرفته و قیمت‌های رقابتی، توانسته است به یکی از بزرگ‌ترین برندهای جهانی تبدیل شود. همچنین، هواوی با استفاده از تکنولوژی 5G و هوش مصنوعی در حال توسعه خودروهای هوشمند است که می‌تواند تجربه رانندگی بهتری برای کاربران فراهم کند.ورود این دو غول فناوری به عرصه خودرو، باعث شده تا تسلا که روزی از پایه‌گذاران تولید خودروهای برقی به شمار می‌رفت، به سرعت خود را در آستانه حذف شدن از بازارهای جهانی احساس کند.

تجربه تسلا به عنوان یکی از نمادهای تحول در صنعت خودروهای برقی، تنها یک داستان شکست فناورانه نیست؛ بلکه نمونه‌ای آموزنده از چالش‌های رقابت در یک بازار جهانی بی‌رحم است. ورود رقبای جدید با سرعت بالا، هزینه کمتر و استراتژی‌های تهاجمی، به‌خوبی نشان می‌دهد که حتی پیشگامان بازار نیز اگر به‌موقع خود را با شرایط جدید تطبیق ندهند، در معرض حذف شدن قرار می‌گیرند.