اکوایران: پس از دهه‌ها بحران و فقر شدید، اصلاحات اقتصادی نیجریه و توسعه صنایع داخلی، از جمله پالایش نفت، مسیر تازه‌ای برای رشد اقتصادی کشور رقم زده است.
به گزارش اکوایران، جمع‌آوری داده‌های اقتصادی فرآیندی مداوم است که به اطلاعاتی وابسته است که گاهی ناقص و دیرهنگام به‌دست می‌رسند و می‌توانند منجر به اصلاحات چشمگیری شوند؛ درست مانند اتفاقی که چند هفته قبل درباره آمریکا افتاد. ماه گذشته تغییر دیگری از این دست در نیجریه اتفاق افتاد؛ این کشور اعلام کرد که تولید ناخالص داخلی آن ناگهان بیش از 30 درصد افزایش یافته است.
جمع آوری داده‌ها برای یک بازار نوظهور یا در حال ظهور کار آسانی نیست، به ویژه با توجه به اینکه چه میزان فعالیت خارج از بخش رسمی اقتصاد، که شامل کارگران حقوق بگیر می‌شود، رخ می‌دهد. اما مسلما نگاه اصلاح شده به نیجریه تصویر دقیق‌تری ارائه می‌دهد. این کشور همچنان چهارمین اقتصاد بزرگ آفریقاست، در حالی که دو سال پیش، زمانی که «بولا تینوبو»، رئیس جمهوری نیجریه با شناورتر کردن نایرا، نرخ ارز واقع‌بینانه‌تری را تصویب کرد، جایگاه خود را به عنوان اقتصاد شماره یک از دست داد.
براساس داده‌های جدید، این کشور غرب آفریقا نسبت به قبل کشاورزی‌تر و کمتر صنعتی شده است. تولید صنعتی کمتر از 9 درصد تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می‌دهد، در حالی پیشتر حدود 14 درصد اعلام می‌شد. و بخش غیررسمی اقتصاد اکنون بزرگ‌تر شده است و 43 درصد از تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می‌دهد، که نشان دهنده کشوری است که خدمات کمی به شهروندانش ارائه می‌دهد.
ظهور راکفلر آفریقا در نیجریه
«آلیکو دانگوت»، موفق‌ترین مرد خودساخته نیجریه و شاید کل آفریقا، که این هفته در مجله «بلومبرگ مارکتس» معرفی شد، می‌گوید در اقتصاد نیجریه شما باید تقریبا همه چیز را خودتان تامین کنید. دانگوت در دهه 1970 کسب‌وکارخود را با وام سه هزار دلاری از عمویش آغاز کرد. او اکنون در حال تبدیل شدن به نسخه نیجریه‌ای جان دی راکفلر، سلطان نفت آمریکاست، که به صنعتی شدن سریع ایالات متحده در اواخر دهه 1800 کمک کرد.
اما دانگوت تنها کسی نیست که شاهد افزایش بازدهی از پالایشگاه نفتی خود است، که می‌تواند به نیجریه کمک کند از صادرات نفت خام فراتر رود و واردات محصولات با ارزش افزوده بالاتر را کاهش دهد. پالایشگاهی که در خارج مرکز تجاری لاگوس قرار دارد نیز سال گذشته عملیاتی شد و در حال حاضر سوخت هواپیما، نفتا، بنزین و گازوئیل تولید می‌کند.
گبولاهان تایوو، اقتصاددان جی پی مورگان معتقد است که افزایش عملیات از سوی پالایشگاه دانگوت، فعالیت اقتصادی را در همه بخش‌های اقتصادی نیجریه تسهیل خواهد کرد.
چهره تازه اقتصاد نیجریه پس از اصلاحات
با تکیه بر توانایی‌های پالایشگاه دانگوت، نیجریه برای اولین‌بار در طول سه دهه گذشته به صادرکننده خالص فرآورده‌های نفتی تبدیل شده است. انتظار می‌رود این پالایشگاه پس از انقضای قراردادهای تامین خارجی تولیدکنندگان داخلی در سال جاری، کاملا با نفت خام داخلی کار کند. این پالایشگاه ظرفیت فرآوری ۶۵۰ هزار بشکه نفت در روز را دارد، که کل تقاضای بنزین نیجریه را تامین می‌کند و جای رشد صادرات را نیز باقی می‌گذارد.
اوضاع از همین حالا رو به بهبود است. نیجریه برای اولین بار در سه سال گذشته، مازاد تراز پرداخت خود را در سال 2024 ثبت کرد، چراکه اصلاحات اقتصادی از جمله افزایش تولید نفت و گاز، حذف یارانه‌های سوخت و شناورسازی پول ملی نتیجه داد. بزرگ‌ترین تولید کننده نفت آفریقا، مازاد 6.83 میلیارد دلاری را در 2024 ثبت کرد، در حالی‌که سال قبل با کسری 3.34 میلیارد دلاری مواجه بود.
این کشور همچنین وام ۳.۴ میلیارد دلاری گرفته شده از صندوق بین‌المللی پول در طول همه‌گیری کووید-۱۹ را نیز پرداخت کرده و از فهرست کشورهای بدهکار به این نهاد خارج شده است. ذخایر ارزی نیجریه افزایش یافته، تورم تعدیل شده و نایرا (واحد پول نیجریه) تثبیت شده است. موسسه رتبه‌بندی مودیز نیز در ماه می، رتبه بدهی ارزی این کشور را ارتقا داد.
فقر در سایه ثروت طبیعی
با این‌حال، همچنان راه درازی پیش‌روی این کشور است. حدود یک‌سوم جمعیت 230 میلیون نفری نیجریه با کمتر از 2.15 دلار در روز زندگی می‌کنند، که تعریف بانک جهانی از فقر شدید است. امید به زندگی نیز 54 سال است، که پنج سال از سومالی پایین‌تر است. به دلیل قطعی‌های مداوم برق، ژنراتورهای بنزینی و دیزلی بخش عمده‌ای از برق مصرفی کشور را تامین می‌کنند و آسمان خراش‌های شهرهای بزرگ مملو از مخازنی است که آب چاه‌های حفر شده توسط بخش خصوصی را در خود جای داده‌اند.
این واقعیت، فقر کمرشکن در کشوری با ثروت طبیعی فراوان، امری رایج است. اقتصاددانان آن را «نفرین منابع» می‌نامند و نیجریه را نمونه بارز آن می‌دانند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که نفت و سایر مواد معدنی اغلب می‌توانند به جای کمک به توسعه کشورها، مانع آن شوند. مطالعات نشان داده‌اند که اتکای بیش از حد به چنین نعمتی می‌تواند صنایع دیگر را از میدان به در کند و کشورها را توسعه نیافته و در معرض قیمت‌های بی‌ثبات کالاها قرار دهد.
صنایع داخلی؛ راه مقابله با نفرین منابع
در کنار بهبود حکمرانی، یک پادزهر کلیدی برای «نفرین منابع»، بالا رفتن از زنجیره ارزش صنعتی و ایجاد مشاغل بیشتر و ثروت مشترک است. ملت‌ها اغلب با پالایش نفت شروع می‌کنند، سپس احتمالا پتروشیمی و اشکال مرتبط با تولید را قبل از توسعه سایر بخش‌ها، از جمله امور مالی و فناوری، در پیش می‌گیرند.
صنایع دانگوت مدعی است که اکنون پیشتاز این جنبش در نیجریه است. دواکومار ادوین، معاون دانگوته که بر پالایشگاه نظارت دارد، می‌گوید: «این پالایشگاه قرار است چهره کل تجارت در کشور را تغییر دهد؛ ما به جای صادرات مواد خام، محصول با ارزش را صادر می‌کنیم.»
منتقدان می‌گویند دانگوت از روابط خود در یک اقتصاد سیاسی فاسد سود می‌برد. اما او استدلال می‌کند که تنها از فرصت‌هایی استفاده کرده که دیگران نتوانسته‌اند از آن بهره‌برداری کنند. او می‌گوید: «اگر قرار باشد پیشگامان ورود به کسب‌وکار را انحصارگر بنامید، آن‌وقت هرگز پایه‌ای برای صنعت‌سازی شکل نخواهد گرفت.»
