به گزارش اکوایران، در هفته‌ای که گذشت، هیچ تصویری انزوای بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، را به‌اندازه صحنه دست‌دادن دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با احمد الشرع، رهبر اسلام‌گرای سوریه، به‌روشنی نشان نداد. فردی که اسرائیل او را «تروریست القاعده با کت‌وشلوار» می‌نامد. ترامپ پس از دیدار روز چهارشنبه با الشرع در ریاض، دیداری که با میانجی‌گری میزبانان سعودی‌اش ترتیب داده شد، به خبرنگاران گفت: «او پتانسیل دارد. یک رهبر واقعی است.»
سفری فراتر از یک نمایش دیپلماتیک و ظهور نظم جدید
به نوشته خبرگزاری رویترز، این دیدار بخشی از سفر چهار روزه ترامپ به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی بود؛ سفری فراتر از یک نمایش دیپلماتیک، که با قراردادهای پرشمار در زمینه‌های تسلیحاتی، اقتصادی و فناوری همراه بود. به گفته سه منبع منطقه‌ای و دو منبع غربی، این سفر مهر تأییدی بود بر ظهور نظمی جدید در خاورمیانه به رهبری کشورهای سنی، نظمی که محور مقاومت را به حاشیه راند و اسرائیل را منزوی ساخت.
در شرایطی که نارضایتی در واشنگتن از عدم موفقیت اسرائیل در دستیابی به آتش‌بس در غزه در حال افزایش است، این سفر نشانه‌ای آشکار از بی‌اعتنایی به نتانیاهو بود؛ نخست‌وزیری که زمانی از نزدیک‌ترین متحدان آمریکا به‌شمار می‌رفت و نخستین رهبر خارجی بود که پس از بازگشت ترامپ به قدرت در ژانویه، به واشنگتن سفر کرده بود.
رجحان دیپلماسی معامله‌محور
پیام روشن بود: در دیپلماسی خاورمیانه‌ای ترامپ که کمتر ایدئولوژیک و بیشتر نتیجه‌محور است، نتانیاهو دیگر نمی‌تواند روی حمایت بی‌قید و شرط آمریکا از برنامه‌های راست‌گرایانه‌اش حساب کند.
دیوید شنکر، معاون پیشین وزارت خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک در دولت جورج بوش، گفت: «دولت فعلی از نتانیاهو بسیار ناامید است و این ناامیدی حالا آشکار شده. این دولت بسیار معامله‌محور است و نتانیاهو در حال حاضر چیزی به آن‌ها نمی‌دهد.»
منابع مطلع تأکید دارند که ایالات متحده قصد ندارد از اسرائیل فاصله بگیرد؛ اسرائیلی که همچنان یکی از متحدان حیاتی واشنگتن است و از حمایت گسترده و دوحزبی برخوردار است. اما دولت ترامپ می‌خواهد این پیام را به نتانیاهو برساند که منافع خودش را در خاورمیانه دارد و نمی‌پذیرد که او در مسیرش مانع ایجاد کند.
لبریز شدن کاسه صبر ترامپ
به گفته منابع آگاه، صبر واشنگتن نه‌فقط به‌دلیل مخالفت نتانیاهو با آتش‌بس در غزه، بلکه همچنین به‌خاطر مخالفت علنی او با گفت‌وگوهای آمریکا و جمهوری اسلامی ایران درباره برنامه هسته‌ای، به‌شدت کم شده است.
دفتر نتانیاهو به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخ نداده و تاکنون درباره سفر منطقه‌ای ترامپ هیچ موضع‌گیری علنی نداشته است.
سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، جیمز هیویت، تأکید کرد که ترامپ همچنان دوست اسرائیل است و گفت: «ما همکاری نزدیک با متحد خود، اسرائیل، را ادامه می‌دهیم تا آزادی گروگان‌های باقی‌مانده در غزه تضمین شود، جمهوری اسلامی ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نیابد و امنیت منطقه‌ای در خاورمیانه تقویت شود.» با وجود تأکید علنی بر تداوم روابط قوی با اسرائیل، منابع آگاه می‌گویند که مقام‌های دولت ترامپ در محافل خصوصی از عدم هماهنگی نتانیاهو با مواضع آمریکا در موضوعات غزه و ایران ابراز نارضایتی کرده‌اند.
شش منبع منطقه‌ای و غربی می‌گویند تنش میان آمریکا و اسرائیل پیش از سفر منطقه‌ای ترامپ در حال شکل‌گیری بود. این تنش زمانی شدت گرفت که نتانیاهو در دومین سفر خود در ماه آوریل به واشنگتن آمد تا حمایت ترامپ را برای حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران جلب کند، اما با شگفتی دریافت که ترامپ تصمیم به دیپلماسی گرفته است. نتانیاهو، که همواره مدافع اتخاذ رویکردی سخت‌گیرانه علیه تهران بوده، تنها چند ساعت پیش از دیدار، متوجه شد که مذاکرات با ایران قرار است آغاز شود.
در هفته‌های بعد، اعلام آتش‌بس با حوثی‌ها در یمن، نزدیکی به رهبری اسلام‌گرای جدید سوریه و کنار گذاشتن اسرائیل در سفر به خلیج فارس، همگی نشان دادند که روابط سنتی نزدیک میان واشنگتن و تل‌آویو، اکنون با تنش‌هایی جدی مواجه شده است.
دیوید مکافسکی، پژوهشگر مؤسسه واشنگتن و مدیر پروژه روابط عربی-اسرائیلی در این مؤسسه گفت: «به نظر می‌رسد واشنگتن و تل‌آویو در مسائل اصلی دیگر مانند صد روز اول ریاست‌جمهوری ترامپ با یکدیگر هماهنگ نیستند.»
غزه، نقطه اختلاف بزرگ
در جریان کارزار انتخاباتی‌اش، دونالد ترامپ به‌روشنی اعلام کرده بود که خواهان آتش‌بس در غزه و آزادی گروگان‌ها پیش از بازگشت به کاخ سفید است. اما با گذشت چند ماه از آغاز ریاست‌جمهوری‌اش، بنیامین نتانیاهو همچنان در برابر درخواست‌ها برای آتش‌بس مقاومت کرده، حملات را گسترش داده و هیچ طرح روشنی برای پایان جنگ یا دوران پس از آن ارائه نداده است. بر اساس اعلام منابع بهداشت محلی، شمار کشته‌شدگان در غزه طی روزهای اخیر از ۵۲٬۹۰۰ نفر فراتر رفته است.
امیدها نسبت به اینکه ترامپ بتواند با استفاده از سفر منطقه‌ای خود نقش یک میانجی صلح را ایفا کرده و توافقی برای پایان این جنگ شدیداً مناقشه‌برانگیز اعلام کند، نقش بر آب شد. در عوض، نتانیاهو که به اتهام ارتکاب جنایات جنگی در غزه از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) تحت پیگرد قرار دارد، بر هدف خود برای نابودی حماس پافشاری کرده است. او همچنین در اسرائیل به اتهامات فساد مالی محاکمه می‌شود، اتهاماتی که آن‌ها را رد کرده است.
در حالی که ترامپ سفر خود را به پایان می‌‌‌‌رساند، اسرائیل روز جمعه حمله جدیدی را در غزه آغاز کرد و در حملات اخیر صدها فلسطینی کشته شدند.
یکی دیگر از اولویت‌های اصلی ترامپ، گسترش توافق‌های ابراهیم برای برقراری روابط دیپلماتیک میان اسرائیل و کشورهای عربی، به‌ویژه عربستان سعودی نیز به‌دلیل سرسختی نتانیاهو به بن‌بست رسیده است. ریاض به‌صراحت اعلام کرده تا زمانی که جنگ در غزه پایان نیابد و مسیری واقعی برای تشکیل کشور مستقل فلسطینی ایجاد نشود، عادی‌سازی روابط با اسرائیل را نخواهد پذیرفت؛ مسیری که نتانیاهو آن را به‌کلی رد می‌کند.
به گفته دیوید شنکر، معاون پیشین وزارت خارجه آمریکا: «او (نتانیاهو) هیچ استراتژی مشخصی ندارد، هیچ برنامه‌ای برای پس از جنگ در غزه ارائه نداده و حالا تبدیل به مانع شده است.»
ترامپ، دست‌کم در ظاهر، هرگونه تنش با نتانیاهو را رد کرده است. در مصاحبه‌ای با شبکه فاکس نیوز که پس از بازگشت از سفر منطقه‌ای پخش شد، ترامپ گفت که از نتانیاهو ناامید نیست و او را در «وضعیتی دشوار» می‌داند. با این حال، ترامپ مسیر خود را بدون نتانیاهو پیش می‌برد. با نگاهی آشکارا منفعت‌طلبانه، رئیس‌جمهور آمریکا در حال بازتنظیم دیپلماسی منطقه‌ای ایالات متحده به‌سمت کشورهای ثروتمند سنی، با محوریت ریاض نفت‌خیز است.
برتری سنی‌ها در نظم نوین منطقه‌ای
یک منبع ارشد منطقه‌ای گفت سفر ترامپ جایگاه عربستان سعودی را به‌عنوان رهبر دنیای عرب سنی تثبیت کرده است. در مقابل، سال‌ها برنامه منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران و ضربات نظامی سنگین اسرائیل به محور مقاومت، جایگاه منطقه‌ای قدرت شیعه تضعیف شده است. این منبع افزود: «نقش محوری قبلاً در دست جمهوری اسلامی ایران بود؛ حالا عربستان وارد شده، اما با ابزارهای دیگر: اقتصاد، سرمایه و سرمایه‌گذاری.»
اگرچه بنیامین نتانیاهو سال‌ها رهبری مقابله با جمهوری اسلامی ایران را برعهده داشت، اما نظم نوین خاورمیانه در ریاض، دوحه و ابوظبی در حال شکل‌گیری است. این پادشاهی‌های خلیج فارس مشتاق دستیابی به تسلیحات پیشرفته برای محافظت از خود در برابر مخاطرات منطقه‌ای هستند، و همچنین به دنبال دسترسی به تراشه‌های پیشرفته آمریکایی و فناوری هوش مصنوعی هستند.
آن‌ها رئیس‌جمهوری آمریکا که سیاست خارجی‌اش گاهی با منافع مالی خانوادگی‌اش تلاقی پیدا می‌کند، را شریک مناسبی یافته‌اند. در قطر، دومین مقصد سفر ترامپ، از او با یک جت بوئینگ ۷۴۷ لوکس پذیرایی شد و با تشریفاتی شاهانه همانند پادشاهان استقبال به عمل آمد. در مراسمی مجلل شامل رقص شمشیر، رژه سواره‌نظام و ضیافت سلطنتی، ترامپ اعلام کرد که قطر، کشوری که تأمین‌کننده مالی اصلی حماس به‌شمار می‌رود، «قطعاً در تلاش است تا در موضوع گروگان‌های اسرائیلی کمک کند.»
این اظهارنظر واکنش تند مقامات اسرائیلی را در پی داشت، جایی که دولت قطر را تهدیدی راهبردی و حامی یکی از دشمنان اصلی خود می‌دانند.
یوئل گوزانسکی، پژوهشگر ارشد مؤسسه مطالعات امنیت ملی دانشگاه تل‌آویو، گفت: «بسیاری از اسرائیلی‌ها درک نمی‌کنند که قطر تا چه اندازه برای ایالات متحده اهمیت پیدا کرده است.» او یادآور شد که قطر میزبان بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه است.
گوزانسکی افزود که اگرچه روابط قطر با حماس آن را به تهدیدی برای اسرائیل تبدیل کرده، اما ثروت عظیم گازی، قدرت مالی و نفوذ دیپلماتیک دوحه، آن را به شریکی غیرقابل‌جایگزین برای واشنگتن تبدیل کرده است.
برتری هوایی رو به افول
به گفته کاخ سفید، سفر ترامپ بیش از ۲ تریلیون دلار تعهد سرمایه‌گذاری برای اقتصاد آمریکا به همراه داشت؛ از جمله سفارش‌های عمده بوئینگ، قراردادهای خرید تجهیزات نظامی، داده و فناوری. بر اساس جمع‌بندی خبرگزاری رویترز، ارزش معاملات اعلام‌شده عمومی نزدیک به ۷۰۰ میلیارد دلار بوده است.
در عربستان سعودی، ترامپ با ریاض قرارداد نظامی بی‌سابقه‌ای به ارزش ۱۴۲ میلیارد دلار امضا کرد؛ موضوعی که نگرانی اسرائیل را در مورد از دست دادن برتری هوایی‌اش در منطقه افزایش داده، به‌ویژه اگر عربستان به جنگنده‌های پیشرفته F-35 دست یابد.
در عین حال، ترامپ در بازنگری روابط آمریکا و عربستان به ریاض آزادی عمل بیشتری برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل اعطا کرد و به رهبران سعودی گفت می‌توانند این کار را در زمان مناسب خود انجام دهند. اکنون ترامپ در حال مذاکره برای سرمایه‌گذاری هسته‌ای غیرنظامی تحت رهبری آمریکا در عربستان سعودی است. توافقی که در اسرائیل نگرانی‌هایی جدی ایجاد کرده است.
مانعی در مسیر نه‌تنها آمریکا، بلکه جامعه جهانی
کشورهای سنی خلیج فارس همچنین دستورکار دیپلماتیک خود را پیش برده‌اند. اعلام ناگهانی ترامپ مبنی بر لغو تحریم‌ها علیه سوریه که تغییری اساسی در سیاست آمریکا محسوب می‌شود، به درخواست عربستان سعودی و با وجود مخالفت اسرائیل صورت گرفت.
تا پیش از دسامبر گذشته که احمد الشرع بشار اسد را سرنگون کرد، آمریکا برای دستگیری او ۱۰ میلیون دلار جایزه تعیین کرده بود.
کشورهای عربی خلیج فارس همچنین از آتش‌بس ترامپ با حوثی‌ها در یمن، عضوی از «محور مقاومت» تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران استقبال کرده‌اند. این آتش‌بس به عملیات پرهزینه نظامی آمریکا در دریای سرخ پایان داد. اعلام آن تنها دو روز پس از حمله موشکی حوثی‌ها به فرودگاه بن‌گوریون اسرائیل صورت گرفت.
یوئل گوزانسکی، هماهنگ‌کننده پیشین امور ایران و خلیج فارس در شورای امنیت ملی اسرائیل، گفت: «اسرائیل بیشتر و بیشتر به مانعی در مسیر نه‌تنها آمریکا، بلکه جامعه جهانی تبدیل می‌شود، آن هم در شرایطی که جامعه جهانی در تلاش است پس از سقوط اسد و تضعیف حزب‌الله، منطقه را بازتعریف کرده و شاید جنگ غزه را پایان دهد.»
در حالی که دولت راست‌گرای نتانیاهو درباره سفر ترامپ سکوت کرده، رسانه‌های اسرائیلی ابراز نگرانی کرده‌اند که جایگاه کشور نزد مهم‌ترین متحدش تضعیف شده است.
سیاستمداران اپوزیسیون نیز از نخست‌وزیر به‌شدت انتقاد کرده‌اند که در زمانی که اتحادهای قدیمی در حال بازتعریف هستند، اسرائیل را به حاشیه رانده است.
نفتالی بنت، نخست‌وزیر پیشین اسرائیل که در حال آماده‌سازی برای بازگشت به عرصه سیاست است، با حمله‌ای تند به دولت نتانیاهو، احساس اضطرابی را که در میان بسیاری از محافل سیاسی و امنیتی اسرائیل جریان دارد، منعکس کرد. او در پلتفرم ایکس نوشت: «خاورمیانه شاهد دگرگونی‌های گسترده است، دشمنان ما در حال قدرت گرفتن هستند، و نتانیاهو و دار و دسته‌اش فلج و منفعل‌اند؛ انگار اصلاً وجود ندارند.»
