شورایی مخالف
بیش از چهار ماه از گام اول رفع فیلترینگ با آزادسازی دسترسی به پلتفرم‌های واتس‌اپ و گوگل‌پلی می‌گذرد و اجرای گام‌های بعدی در تعلیق، ابهام و عدم شفافیت قرار دارد. وزیر ارتباطات و دیگر مسوولان دولت چهارم در سال جاری نیز طبق سال قبل وعده‌های رفع محدودیت‌های دسترسی به سایر پلتفرم‌های بین‌المللی را دادند؛ البته با این تفاوت که تصمیم‌گیرنده شورای عالی فضای مجازی خواهد بود.
این در حالی است که رفع فیلترینگ وعده مهم رئیس‌جمهور برای سکانداری دولت چهاردهم بوده و او رئیس شورای فضای مجازی است و از نظر قانونی این اختیار را دارد تا رفع فیلترینگ را به یکباره از دستور کار خارج کند.
با این حال فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت در اظهارات فروردین‌ماه خود اعلام کرد: «همان‌طور که وزیر ارتباطات هم اعلام کردند، رفع فیلترینگ باید در شورای عالی فضای مجازی دنبال شود. نمی‌شود که یک موضوع را از محل اصلی آن خارج و به جای دیگر برای تصمیم‌گیری برد. محل قانونی تصمیم‌گیری در این زمینه شورای عالی فضای مجازی است.»
ستار هاشمی، وزیر ارتباطات هم با تاکید بر اینکه حتما امسال مردم شاهد برداشته شدن گام‌های بعدی رفع فیلتر خواهند بود، مطرح کرد که بر اساس فرآیند تعریف‌شده در دولت چهاردهم برای رفع فیلترینگ باید در بین اعضای شورای فضای مجازی اجماع و همگرایی بین نظرات مختلف ایجاد شود که طبیعتا فرآیند مذاکرات زمان‌بر خواهد بود. با این حال و در شرایطی که مسوولان گام‌های بعدی رفع فیلترینگ در سال جاری را زمان‌بر و منوط به تصمیم‌گیری شورای عالی فضای مجازی می‌داند، کارشناسان و کنشگران اینترنت معتقدند که رفع فیلترینگ از مسیر شورای عالی فضای مجازی شدنی نیست.
به اعتقاد احمد معتمدی، وزیر پیشین ارتباطات رفع فیلترینگ، رفع فیلترینگ با اعضای فعلی شورای عالی فضای مجازی به نتیجه نمی‌رسد. او با بیان این مطلب همچنین توضیح داده است: «سران قوا که نماینده سه قوه هستند، معتقدند که فیلترینگ باید حداقل برای برخی از سایت‌ها برداشته شود، اما زور آنها به اعضای شورای عالی فضای مجازی نمی‌رسد. بنابراین اعضای این شورا باید تغییر کنند.» حامد بیدی، کنشگر اینترنت نیز معتقد است که دولت اگر بخواهد می‌تواند با یک دستور مستقیم فیلترینگ را رفع کند. از نظر جایگاه و قدرت اجرایی، چنین امکانی وجود دارد و هیچ قانونی هم جلو او را نمی‌گیرد.
او با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: «البته ممکن است درباره برخی موارد، مثل فیلترینگ تلگرام، دستور قضایی وجود داشته باشد؛ اما این هم با هماهنگی در سطح شورای سران قوا قابل حل است. در واقع دولت اگر بخواهد می‌تواند چنین همگرایی‌ای ایجاد کند. ارجاع مساله به شورای عالی فضای مجازی در حالی صورت می‌گیرد که اساسا این شورا با فلسفه محدودسازی اینترنت شکل گرفته است. بنابراین نباید انتظار داشت نهادی که از ابتدا برای محدودسازی ایجاد شده، رفع فیلتر را در اولویت قرار دهد.»
بیدی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به ماموریت اصلی شورای فضای مجازی، یعنی توسعه شبکه ملی اطلاعات و کاهش وابستگی به اینترنت جهانی اشاره می‌کند و معتقد است که «دولت در حال حاضر عزم و اراده‌ای برای رفع فیلترینگ ندارد. روند رفع فیلترینگ در دولت بسته شده است و انگیزه‌ای نه در دولت، نه در وزارت ارتباطات و نه در سایر نهادهای اجرایی برای پیگیری این مساله وجود ندارد. به نظر می‌رسد حتی رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی هم صرفا یک حرکت نمادین و نتیجه چانه‌زنی برای عبور از فشار اجتماعی بوده است.»
در مجموع نه تنها در وظایف شورای فضای مجازی ایجاد دسترسی آزادانه شبکه اینترنت دیده نشده است، بلکه همین شورا در برنامه و اولویت کاری سال جاری خود به این موارد اشاره نکرده و صرفا به پیگیری جهت تحقق سند راهبردی، سرعت گرفتن اجرای شبکه ملی اطلاعات، ارتقای امنیت سایبری کشور، بهبود حریم خصوصی کاربران، افزایش تولید محتوای بومی، تسهیل شرایط برای کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال و…اشاره شده است.
مانع بزرگ
در شرایطی که اجرای گام‌های بعدی رفع فیلترینگ در سال جاری همچنان مبهم، غیر شفاف و معلق است، وزیر ارتباطات در سخنان اخیر خود وعده افزایش سرعت اینترنت به ۵۰۰ مگابایت را داده است. به گفته او در دوره فعالیتش در وزارت ارتباطات قرار است تا از سرعت اینترنت ۱۰ و ۲۰ و۳۰ مگ رها شویم و با سرعت ۴۰۰مگ و ۵۰۰مگ معنای واقعی خدمات آنلاین و بازی و فیلم و سریال را درک خواهیم کرد. این وعده جدیدی نیست و عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم نیز بارها اولویت کاری خود را توسعه فیبر نوری و فناوری‌های ارتباطاتی اعلام کرد. در همان زمان این گفته با انتقاد جدی کارشناسان و کنشگران اینترنت مواجه شد؛ به اعتقاد آنها فیلترینگ مانع بزرگ توسعه فناوری ۵G است.
سعید سوزنگر، کارشناس امنیت شبکه، در این خصوص مطرح کرده بود: «مساله اینجاست که به سراغ توسعه فیبر نوری می‌رویم تا بتوانیم با ایجاد ارتباط پایدارتر، اینترنت به راحتی و ارزان در دسترس عموم قرار بگیرد؛ اما با فیلترینگ و ایجاد محدودیت‌ها در اینترنت این بستر نه تنها گسترش نمی‌باید، بلکه دسترسی به سرویس‌ها محدود می‌شود و هزینه آن نیز افزایش می‌باید. با محدویت‌های موجود در اینترنت ایران، کارکردهای ۵G از بین می‌رود و هزینه‌های توسعه این فناوری عملا دور ریخته خواهد شد.» حامد بیدی، کنشگر اینترنت نیز پیش از این نیز به «دنیای‌اقتصاد» در این رابطه بیان کرده بود: «به اعتقاد وزیر ارتباطات سرعت اینترنت با کمک فیبر نوری و تکنولوژی ۵G بیشتر و فراگیر خواهد شد. این در حالی است که مساله اصلی اینترنت در ایران، سرعت آن نیست.
هرچند که توسعه فیبر نوری اقدام مثبتی در حوزه زیرساخت، دسترسی عمومی و ارزان مردم به اینترنت است؛ اما این دسترسی صرفا در حوزه زیرساخت و سخت‌افزاری است و لزوما به معنای افزایش سرعت و کیفیت اینترنت در عمل نیست.» البته درحالی‌که این دو کارشناس فیلترینگ را مانع بزرگ افزایش کیفیت و سرعت اینترنت در ایران میدانند، مرضیه ادهم، دیگر کنشگر اینترنت، این‌گونه فکر نمی‌کند و از نظر او کیفیت، سرعت و دسترسی آزادانه به شبکه اینترنت سه شاخص مهم درباره اینترنت است و ایران بر اساس گزارش‌های داخلی و خارجی در هر سه شاخص رتبه بسیار پایینی دارد. این کارشناس با بیان این مطلب به «دنیای‌اقتصاد» توضیح می‌دهد: «اینکه وزارت ارتباطات تصمیم گرفته تا در راستای ارتقای سرعت و کیفیت اینترنت عمل کند، اقدام مثبتی است و نمی‌توان گفت تا زمان رفع فیلترینگ اقدامات افزایش سرعت و کیفیت بی‌اثر است؛ به‌عنوان مثال، کشور چین از جمله کشورهای پیشرو در محدودیت‌های اینترنت است، اما سرعت و کیفیت اینترنت در این کشور مناسب است.»
او در ادامه صحبت‌های خود درباره گام‌های بعدی رفع فیلترینگ در سال جاری می‌گوید: «وزارت ارتباطات در شورای فضای مجازی حق رای دارد و می‌تواند سایر اعضا را نسبت به رفع فیلترینگ اقناع کند. علاوه بر این، رئیس‌جمهور رئیس شورای عالی فضای مجازی است و می‌تواند دستور رفع یکباره فیلترینگ را نیز صادر کند. در این زمینه نمی‌توان قدرت و اختیار قانونی رئیس‌جمهور را نادیده گرفت و او می‌تواند نقش پررنگی را در شورای فضای مجازی ایفا کند.» با این اوصاف آنچه از اظهارات مسوولان و ارزیابی کنشگران اینترنت می‌توان استنباط کرد، دوگانگی نسبت به اجرای گام‌های بعدی رفع فیلترینگ در سال جاری است. دولتی‌ها رفع فیلترینگ را زمان‌بر اعلام می‌کنند؛ اما مردم و کارشناسان امید چندانی ندارند و اظهارات اخیر را نوعی بهانه‌تراشی میدانند.
