لیلا پایدار- علیرضا رجایی، کارشناس مسائل جنوب آسیا، در گفت‌وگو با خبرنگار اعتماد آنلاین دلایل معافیت تحریمی بندر چابهار توسط آمریکا و اهمیت استراتژیک آن برای ایران، هند و آمریکا را تشریح کرد: بندر چابهار، واقع در کرانه‌های دریای عمان، فراتر از یک پروژه اقتصادی صرف، به کانونی برای تقابل و همکاری منافع قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل شده است. تمدید معافیت تحریمی این بندر توسط آمریکا، که در هشتم آبان ۱۴۰۴ (اکتبر ۲۰۲۵) اعلام شد، تنها یک تصمیم اداری نیست، بلکه نشان‌دهنده یک تسلیم واقع‌بینانه در برابر محدودیت‌های سیاست فشار حداکثری و پیروزی دیپلماسی فعال هند است.
وی افزود: برای ایران، چابهار تنها پنجره اقیانوسی کشور و راهی برای کاهش وابستگی حیاتی به تنگه هرمز است. این بندر، دروازه‌ای به سوی بازارهای آسیای مرکزی و افغانستان گشوده و می‌تواند با ایجاد درآمدهای ترانزیتی و اشتغال‌زایی، به توسعه منطقۀ محروم سیستان و بلوچستان کمک شایانی کند. از همه مهم‌تر، چابهار جایگاه ایران را به عنوان یک کریدور ترانزیت بین‌المللی در طرح‌هایی مانند کریدور شمال-جنوب (INSTC) تثبیت می‌کند و حتی در اوج تحریم‌ها، امکان جذب سرمایه‌گذاری خارجی را فراهم می‌سازد.
او ادامه داد: برای هند، چابهار یک ضرورت ژئوپلیتیک است. این بندر، مسیر دسترسی مستقیم و امن دهلی‌نو به افغانستان و ماورای آن، به آسیای مرکزی را بدون وابستگی به خاک پاکستان رقیب دیرینه میسر می‌سازد. هند با سرمایه‌گذاری و مدیریت این بندر، نه تنها نقش خود را به عنوان یک بازیگر مهم منطقۀ اقیانوس هند تقویت می‌کند، بلکه در رقابت راهبردی با چین، که در بندر گوادر پاکستان سرمایه‌گذاری کلان کرده، موازنه ایجاد می‌نماید.
رجایی در ادامه به علل تمدید این معافیت‌ها توسط واشنگتن اشاره کرد و گفت: سه گانه پیروزی دیپلماسی، موازنه‌سازی و ضرورت‌های انسانی در این زمینه مد نظر است. علیرغم خروج آمریکا از برجام و اعمال شدیدترین تحریم‌ها علیه ایران، واشنگتن چندین بار مجبور به تمدید معافیت چابهار شده است. این تصمیم ریشه در سه عامل کلیدی دارد:
۱. دیپلماسی قاطعانه هند: دهلی‌نو به وضوح به واشنگتن فهماند که منافع راهبردیاش در چابهار غیرقابل مذاکره است. هند با استدلال‌های محکم خود نشان داد که کنار گذاشتن این پروژه، به بهای از دست دادن یک متحد استراتژیک کلیدی در counter چین، برای آمریکا بسیار پرهزینه خواهد بود.
۲. موازنه‌سازی در برابر نفوذ چین: برای آمریکا، چابهار به ابزاری غیرمستقیم برای مهار نفوذ فزاینده چین در منطقه تبدیل شده است. حمایت از حضور هند در چابهار، راهکاری برای ایجاد یک قطب تجاری رقیب برای پروژه عظیم کمربند و جاده چین و به ویژه بندر گوادر است.
۳. ثبات افغانستان: چابهار نزدیک‌ترین و امن‌ترین مسیر دسترسی افغانستان محصور در خشکی به آب‌های آزاد است. واشنگتن دریافت که تحریم این بندر، نه تنها ایران را منزوی‌تر نمی‌کند، بلکه ثبات و اقتصاد شکننده افغانستان را که خود سال‌ها در آن سرمایه‌گذاری کرده بود، با خطر جدی مواجه می‌سازد.
با توجه به این تحولات، این پرسش مطرح می‌شود که آیا چابهار می‌تواند “آغازی دیگر” برای تعامل گسترده‌تر ایران با جهان و فرصتی برای “جبران مافات” باشد؟ در کوتاه‌مدت، پاسخ محتاطانه است. معافیت چابهار یک استثنا بر قاعده تحریم است، نه نشانه‌ای از تغییر این قاعده. واشنگتن به صراحت اعلام کرده که این معافیت تنها برای فعالیت‌های هند و به صورت مشروط و موقت است و سیاست فشار حداکثری خود را با هدف انزوای کامل ایران ادامه خواهد داد. از سوی دیگر، مواضع رسمی ایران نیز بر “مذاکره با عزت” و عدم گفت‌وگو با “دشمن متجاوز” تاکید دارد، که فضای مانور برای یک عادی‌سازی سریع را بسیار محدود می‌کند.
رجایی گفت: با این حال، در بلندمدت، موفقیت چابهار می‌تواند یک “اثبات مفهوم” قدرتمند باشد. اگر ایران بتواند از طریق این پروژه، ظرفیت خود را به عنوان شریکی قابل اعتماد و یک کریدور تجاری indispensable به جهان نشان دهد، می‌تواند زمینه‌ساز گشایش‌های اقتصادی و حتی سیاسی بیشتری در آینده شود. چابهار آزمونی است برای اینکه نشان دهد آیا می‌توان در سایه هم‌زیستی منافع متقابل، حتی در دشوارترین شرایط، پنجره‌هایی به روی همکاری گشود.
این کارشناس مسائل جنوب آسیا در پایان گفت: چابهار نماد پیچیدگی‌های ژئوپلیتیک معاصر است؛ جایی که رقابت و همکاری در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و منافع ملی کشورها وادار به ایجاد توازن‌های ظریف می‌کند. این بندر، اگرچه در حال حاضر “آغازگر” یک رابطه جدید نیست، اما قطعاً “نگهدارنده” مسیری است که می‌تواند در آینده، در صورت تغییر شرایط، به سوی تعاملی گسترده‌تر هدایت شود.
