به‌تازگی تصاویری عجیب از «ربات بارداری» در چین وایرال شد که هرچند واقعی نیست، داستان آن سوال‌های جدی درباره امکان ساخت رحم مصنوعی و آینده بارداری خارج از بدن انسان مطرح کرده است.
داستانی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، درباره دانشمندی ظاهراً دروغین بود که درحال ساخت ربات بارداری بود. چند رسانه، ازجمله نیوزویک، اکونومیک تایمز و چوسون‌بیز، این خبر را به منبع چینی کویی‌که‌ژی نسبت دادند. بنا به گزارش‌ها، ژانگ چی‌فنگ، توسعه‌دهنده ربات که قرار بود حاملگی را از لقاح تا تولد انجام دهد، گفته نمونه اولیه ممکن است تا سال ۲۰۲۶ آماده شود و قیمت آن کمتر از صدهزار یوان (تقریباً ۱۴هزار دلار آمریکا) خواهد بود.
برخی منابع، ژانگ را مدیرعامل یا بنیان‌گذار شرکت کایوا تکنولوژی در گوانگژو معرفی کردند و برخی دیگر او را دانش‌آموخته دکترای دانشگاه فناوری نانیانگ سنگاپور (NTU) خواندند. با توجه به نبود شواهد آنلاین از این شرکت، لایوساینس با دانشگاه یادشده تماس گرفت تا صحت موضوع را بررسی کند. سخنگوی دانشگاه فناوری نانیانگ سنگاپور گفت: «هیچ فردی به نام ژانگ چی‌فنگ از دانشگاه فناوری نانیانگ سنگاپور با مدرک دکترا فارغ‌التحصیل نشده است. بررسی‌های ما همچنین نشان داد هیچ تحقیقی درباره ربات بارداری در این دانشگاه انجام نشده است.»
همان‌طور که ممکن است حدس زده باشید و همان‌طور که منابع معتبر ازجمله وب‌سایت اسنوپس نیز تأیید کرده، ربات بارداری واقعی نیست. اما این خبر وایرال، پرسش‌هایی درباره فناوری رحم مصنوعی مطرح کرد. آیا ساخت چنین رباتی ممکن یا فقط خیال‌پردازی علمی است؟ در ادامه با زومیت همراه باشید تا امکان‌پذیری فنی و اخلاقی این مسئله را بررسی کنیم.
بیشتر بخوانید
دکتر هاروی کلیمن، مدیر واحد تحقیقات تولیدمثل و جفت در دانشگاه ییل به لایوساینس گفت: «آیا باید این کار را انجام دهیم؟ قطعاً نه. بااین‌حال، فکر کردن درباره این چالش‌ها جالب است، زیرا به ما کمک می‌کند ارزش و معجزه بارداری طبیعی را درک کنیم.»
رحم‌های مصنوعی
گرچه ربات بارداری جعلی است، دانشمندان در حال ساخت رحم‌های مصنوعی هستند. پژوهشگران در بیمارستان کودکان فیلادلفیا روی دستگاهی شبیه رحم به نام «محیط خارج رحمی برای رشد نوزادان» یا به اختصار EXTEND کار می‌کنند. هدف این است که نوزادان بسیار نارس، بین ۲۳ تا ۲۸ هفته بارداری، حمایت شوند.
دستگاه EXTEND در بیمارستان کودکان فیلادلفیا برای حمایت از نوزادان بسیار نارس ساخته شده و تاکنون روی بره‌ها با موفقیت آزمایش شده است
پیشرفت‌های اخیر مرگ و میر ناشی از زایمان زودرس را کاهش داده‌اند، اما مشکلات سلامتی، مثل بیماری مزمن ریه و مشکلات رشد عصبی، همچنان نگرانی بزرگی هستند. برای کاهش این ریسک، محققان بیمارستان کودکان فیلادلفیا محیطی شبیه رحم ایجاد کرده‌اند که نوزادان پس از تولد در آن قرار می‌گیرند تا از مرز ۲۸ هفته عبور کنند.
دستگاه شامل کیسه‌ای پر از مایع آمنیوتیک است که در آزمایشگاه ساخته شده و مواد مغذی و فاکتورهای رشد را دارد. بند ناف به اکسیژناتور خارجی متصل می‌شود که بخشی از عملکرد جفت را انجام می‌دهد و تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را ممکن می‌کند. داخل دستگاه، نوزاد در برابر تغییرات دما، فشار و نور و همچنین میکروب‌ها محافظت می‌شود.
اکستند تاکنون روی بره‌ها آزمایش شده است. در مقاله‌ای در ۲۰۱۷، نشان داده شد که جنین‌های بره می‌توانند به مدت یک ماه در دستگاه حمایت شوند و رشد آن‌ها مانند داخل رحم ادامه یابد. در مقاله‌ای در ۲۰۲۴، پژوهشگران با دانشگاه دوک همکاری کردند تا تأثیر دستگاه بر فعالیت ژنی مغز بره‌ها را بررسی کنند. دستگاه باعث شد فعالیت ژنی بره‌های نارس شبیه بره‌هایی شود که مدت بیشتری در رحم بودند.
برخی پژوهشگران هم روی جفت مصنوعی کار می‌کنند که هدفی مشابه اکستند دارد و نوزادان نارس را حمایت می‌کند. این دستگاه‌ها نیز روی بره‌ها آزمایش شده‌اند؛ اما تا وقتی بتوان آن‌ها را روی انسان آزمایش کرد (یعنی ورود به مرحله آزمایش‌های بالینی انسانی)، هنوز راه زیادی مانده است.
تیم اکستند قصد دارد به زودی آزمایش‌های انسانی را شروع کند، هرچند مسائل اخلاقی و زمان مناسب برای آزمایش هنوز مشخص نیست، زیرا بسیاری از نوزادان نارس با فناوری‌های موجود شانس زنده ماندن دارند. دکتر لوسین آغاجانوا، متخصص باروری در استنفورد، گفت: «چند هفته آزمایش روی بره‌ها کافی نیست. این مطالعه نشان داد این ایده ممکن است، اما فرایند بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنیم.»
سازندگان اکستند تأکید دارند که دستگاه فقط برای کمک به نوزادان نارس است تا پلی بین رحم و جهان را فراهم کند و برخلاف وعده‌ای که ربات جعلی کایوا مطرح کرده بود، هدف آن ایجاد بارداری از مرحله‌ی لقاح نیست.
مانند «گیاه گوجه‌فرنگی معلق در آب»
یکی از سخت‌ترین بخش‌های بارداری واقعی، لانه‌گزینی است. در بارداری طبیعی، تخمک لقاح‌یافته به دیواره رحم می‌چسبد و رشد می‌کند. در درمان‌های باروری مثل IVF، تخمک لقاح‌یافته وارد رحم می‌شود و خود به خود لانه‌گزینی می‌کند.
اکثر پرسش‌های کلیدی درباره بارداری مصنوعی همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند و این موضوع بیشتر به داستان علمی‌تخیلی شباهت دارد تا فناوری موجود
کلیمن می‌گوید در ربات، لانه‌گزینی ممکن است ضروری نباشد: «به هیدروپونیک (آب کشت) فکر کنید که در آن گیاه گوجه‌فرنگی در سطل آب معلق است.» مانند مطالعات اکستند روی بره‌ها، رویان انسانی می‌تواند در مایع معلق باشد و نیازی به اتصال به دیواره رحم نیست. چالش اصلی، اطمینان از تعلیق رویان و تأمین مواد مغذی کافی است.
آغاجانوا از سوی دیگر باور دارد که بازسازی فرآیند لانه‌گزینی حیاتی است، زیرا لانه‌گزینی مثل دانه و خاک (اشاره به رویان و دیواره رحم) است. او استدلال می‌کند که ناهنجاری‌های دیواره رحم می‌تواند هم رشد رویان و هم رشد جفت را مختل کند؛ بنابراین احتمالاً داشتن جایگزین برای بافت در ربات بارداری ضروری خواهد بود.
بیشتر بخوانید
حتی اگر لانه‌گزینی با موفقیت انجام شود، تأمین مواد مغذی مناسب در زمان مناسب دشوار است. در اوایل بارداری، غدد دیواره رحم شیر مغذی تولید می‌کنند. در آن مرحله، جریان خون از مادر به رحم به‌طور کامل برقرار نشده است؛ تا حدی بدین دلیل که خون مادر بیش از حد اکسیژن دارد. کلیمن توضیح می‌دهد که اکسیژن زیاد باعث ایجاد رادیکال‌های آزاد فراوان می‌شود و دی‌ان‌ای رویان درحال تقسیم را از بین می‌برد. بنابراین، محیط رحم در اوایل بارداری حالت اکسیژن کم را حفظ می‌کند.
در بارداری رباتیک، باید این گذار از اکسیژن کم به اکسیژن زیاد با دقت بازسازی و همچنان محیط رحم‌مانند را حفظ کنید و آن را برای ماه‌ها با مواد مغذی اشباع نگه دارید. به‌گفته‌ی آغاجانوا، متابولیسم مادر در دوران بارداری به‌طور چشمگیر تغییر می‌کند؛ بنابراین بنابراین دانستن اینکه در هر مرحله از رشد به چه دوز اکسیژن نیاز است، دشوار خواهد بود.
به باور کلیمن، فکرکردن به سیستمی که بتواند ۹ ماه بی‌وقفه کار کند و آلوده نشود، یعنی درمعرض میکروب‌ها قرار نگیرد، بسیار دشوار است. او گفت: «ما داریم درباره چالش‌های فوق‌العاده بزرگی صحبت می‌کنیم: از خود ماشین‌آلات گرفته، تا اطمینان‌پذیری، تأمین مواد مغذی، دفع ضایعات و باز هم فکر می‌کنم بزرگ‌ترین مشکل، صادقانه بگویم، عفونت خواهد بود.»
آیا جنبه‌های ناشناخته‌ای از بارداری انسانی وجود دارد که نوزاد درحال رشد در ربات، از آن‌ها محروم بماند؟
هرچند برخی جنبه‌های رحم مصنوعی پیچیده خواهند بود، کلیمن فکر می‌کند که در بعضی جهات ممکن است ساده‌تر از تولیدمثل انسانی باشد. در بارداری انسان، باید از رویان و جفت در برابر سیستم ایمنی مادر محافظت شود تا به‌عنوان مهاجم خارجی هدف قرار نگیرند. علاوه بر این، رحم تغییراتی را پشت سر می‌گذارد تا محیطی مناسب برای رویان فراهم کند و جفت نیز هورمون‌هایی ترشح می‌کند که غدد پستانی را برای تولید شیر آماده می‌سازد. به‌گفته‌ی کلیمن، در یک ماشین به چنین چیزهایی نیاز نخواهیم داشت.
اما درباره اینکه سیستم ایمنی جنین در یک ربات چگونه ممکن است رشد کند، برخی پرسش‌ها وجود دارد. در بارداری طبیعی، آنتی‌بادی‌های خون مادر از طریق بند ناف به جنین منتقل می‌شوند. به همین دلیل، مجموعه‌ای از واکسن‌ها در اواخر بارداری تزریق می‌شود: واکسن‌ها تولید آنتی‌بادی در بدن مادر را تحریک می‌کنند و این آنتی‌بادی‌ها به جنین منتقل می‌شوند و نوزاد با مقداری محافظت در برابر عفونت‌های خطرناک به دنیا می‌آید. علاوه بر این، آنتی‌بادی‌هایی که ناشی از واکسن هم نیستند می‌توانند منتقل شوند.
از آنجایی که ربات‌ها سیستم ایمنی ندارند، سازندگان یک ربات بارداری شاید مجبور باشند راهی برای بازسازی فرآیند یادشده پیدا کنند؛ شاید با آنتی‌بادی‌های ساخته‌شده در آزمایشگاه یا با خون اهدایی.
سوالات بی‌پاسخ
عامل دیگری که باید درنظر گرفته شود، میکروبیوم واژن است که باکتری‌ها و قارچ‌ها و سایر میکروارگانیسم‌هایی را دربرمی‌گیرد که بر سلامت جنین درحال رشد اثر می‌گذارند. فهمیدن اینکه چه چیزی و چگونه باید به ربات منتقل شود تا این جامعه میکروبی پیچیده تقلید شود، می‌تواند دشوار باشد؛ زیرا هنوز به‌طور کامل نمی‌دانیم کدام گونه‌ها برای رشد جنین مفید هستند.
با نبود میکروبیوم، احتمالاً اجزای پلاستیکی در خود ربات جایگزین میکروب‌ها خواهند شد. هنوز مشخص نیست که پلاستیک‌ها چگونه می‌توانند بر رشد اولیه‌ی جنین اثر بگذارند؛ اما احتمالاً اثر مطلوبی نخواهند داشت.
سؤالات دیگری نیز وجود دارند که مفهوم بارداری رباتیک را چالش‌برانگیز می‌کنند: تخمک‌ها و اسپرم‌ها از کجا تأمین خواهند شد؟ از چه گامت‌هایی برای آزمایش و بهینه‌سازی دستگاه استفاده خواهد شد تا نشان دهد می‌تواند به تولد نوزاد زنده منجر شود؟ چنین پژوهشی از نظر قانونی کجا می‌تواند انجام شود؟ لقاح در خود ربات اتفاق خواهد افتاد یا از طریق روشی آزمایشگاهی مشابه لقاح مصنوعی؟ چه کسی مسئول نگهداری و نظارت بر عملکرد ربات در طول بارداری خواهد بود؟ فرآیند زایمان در یک ربات چگونه خواهد بود و آیا لازم است مهندسان در اتاق زایمان حضور داشته باشند؟ آیا جنبه‌های ناشناخته‌ای از بارداری انسانی وجود دارد که نوزاد درحال رشد در ربات، از آن‌ها محروم بماند؟
اکثر این پرسش‌ها هنوز پاسخ ندارند، اما سوژه خوبی برای داستان علمی-تخیلی هستند. آغاجانوا می‌گوید: «داستان علمی-تخیلی خوبی است؛ اما در یک کلام هنوز وجود ندارد.» او می‌افزاید: «ما به این فناوری نیاز فوری نداریم؛ زیرا به ویژه در آمریکا بیماران به درمان‌های باروری، تخمک اهدایی و رحم جایگزین دسترسی دارند.»
کلیمن گفت: «نتیجه اصلی این تجسم آن است که متوجه می‌شویم بارداری واقعاً معجزه است. ما فقط موجودات ضعیفی هستیم که سعی می‌کنیم این کار را به شکل مصنوعی انجام دهیم و ببینیم طبیعت چه کرده است.»
