اکوایران: مکانیسم ماشه در برجام گنجانده شد تا همه طرف‌ها به توافق پایبند بمانند، اما قدرت‌های اروپایی حالا از آن برای فشار بیشتر بر ایران استفاده می‌کنند.
به گزارش اکوایران، به نظر می‌رسد تصمیم کشورهای اروپایی برای اعمال دوباره تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران می‌تواند تنش‌های بین‌المللی را بیشتر کند. هم‌زمان با آن ترس از یک جنگ منطقه‌ای بر خاورمیانه سایه انداخته است.
به گزارش الجزیره، روز پنج‌شنبه، آلمان، فرانسه و بریتانیا، بزرگ‌ترین اقتصادهای اروپا، روند ۳۰ روزه‌ای را برای بازگرداندن تحریم‌ها به جریان انداختند. آن‌ها ایران را به «نقض جدی» توافق سال ۲۰۱۵ برای محدود کردن برنامه هسته‌ای متهم کردند.
سایه ماشه و دومینو تازه
رایان کاستلو، مدیر سیاست‌گذاری شورای ملی ایرانیان آمریکایی به الجزیره گفت: «ما در حال نزدیک شدن به سناریوی ماشه هستیم، جایی که تحریم‌ها بازمی‌گردند و ایران احتمالاً به شکلی تند واکنش نشان خواهد داد». او افزود این تنش‌ها می‌تواند پس از حملات اسرائیل به ایران در اوایل امسال، به خشونت تازه‌ای منجر شود. به گفته او: «این یک دومینوی دیگر است که در مسیر شعله‌ور شدن دوباره جنگ ژوئن می‌افتد.»
ایالات متحده که در ماه ژوئن به همراه اسرائیل سه مرکز هسته‌ای ایران را بمباران کرد، از اقدام اروپایی‌ها استقبال کرده است. با این حال، دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، همچنان باب مذاکره با ایران را باز گذاشته است. مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در بیانیه‌ای گفت: «ایالات متحده همچنان برای تعامل مستقیم با ایران با هدف دستیابی به راه‌حلی پایدار و مسالمت‌آمیز برای مسئله هسته‌ای ایران آماده است. ماشه در تضاد با آمادگی صادقانه ما برای دیپلماسی نیست، بلکه آن را تقویت می‌کند.»
با این وجود، کاستلو تأکید کرد که ایران پیش از آغاز جنگ ۱۲ روزه اسرائیل در میز مذاکره حضور داشت. قرار بود دور تازه‌ای از مذاکرات هسته‌ای میان مقامات آمریکا و ایران در ۱۵ ژوئن برگزار شود. اما بمباران تهران توسط اسرائیل دو روز پیش از تاریخ تعیین‌شده آغاز شد و مذاکرات را به‌طور نامحدود به تعویق انداخت.کاستلو گفت: «برای بازگشت به مذاکرات هسته‌ای، آمریکا و اروپا ابتدا باید اعتماد ایران را بازسازی کنند. احساس غالب در ایران این است که همه آن مذاکرات یک فریب بوده، این‌که اسرائیل، با درجاتی از حمایت آمریکا، قصد حمله به ایران را داشته، فارغ از آن‌چه در میز مذاکره می‌گذشته است. بنابراین اروپا و آمریکا باید این واقعیت را در نظر بگیرند.»
مکانیسم ماشه چیست؟
بحران کنونی به تصمیم ترامپ برای خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۸ بازمی‌گردد. این توافق که به‌طور رسمی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نامیده می‌شود، ایران را ملزم به محدود کردن برنامه هسته‌ای در ازای رفع تحریم‌های بین‌المللی علیه اقتصادش می‌کرد.
اما برای تضمین این‌که در صورت نقض توافق توسط ایران، بتوان سریعاً مجازات اعمال کرد، در برجام سازوکاری به نام «ماشه» گنجانده شد که تحریم‌های سازمان ملل را بازمی‌گرداند. این سازوکار به هر یک از طرف‌های توافق؛ آمریکا، بریتانیا، آلمان، فرانسه، روسیه یا چین اجازه می‌داد روند احیای شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت را آغاز کند. تحریم ماشه دارای مصونیت در برابر وتو است، به این معنی که روسیه و چین، دو متحد ایران، نمی‌توانند جلوی بازگشت تحریم‌ها را بگیرند.
در سال ۲۰۲۰، آمریکا تلاش کرد این بند از برجام را فعال کند، اما ناکام ماند، چون دیگر عضو توافق محسوب نمی‌شد. از زمان خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، ایران به‌تدریج برنامه هسته‌ای خود را گسترش داده است، اما مقام‌های ایرانی تأکید می‌کنند که این کشور به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست.
به نظر می‌رسد تصمیم روز پنج‌شنبه برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران با زمان‌بندی پایان مهلت «مکانیسم ماشه» در ماه اکتبر (۱۰ سال پس از اجرای توافق هسته‌ای) هماهنگ شده باشد. سینا طوسی، پژوهشگر ارشد در «مرکز سیاست بین‌الملل»، گفت: «ماشه در برجام گنجانده شد تا همه طرف‌ها به توافق پایبند بمانند، اما قدرت‌های اروپایی حالا از آن برای فشار بیشتر بر ایران استفاده می‌کنند» .
اروپا چه می‌خواهد؟
فرانسه، آلمان و بریتانیا سه شرط برای تعویق شش‌ماهه تحریم‌های ماشه تعیین کرده‌اند: ازسرگیری مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا، بازگشت کامل همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اعلام محل ذخایر جدید اورانیوم غنی‌شده پس از حملات آمریکا و اسرائیل. برخی گزارش‌های آمریکایی گفته‌اند که ذخایر اورانیوم زیر تأسیسات هسته‌ای آسیب‌دیده دفن شده، اما ممکن است ایران آن‌ها را پیش از بمباران منتقل کرده باشد.
تحلیلگران می‌گویند این شروط در ظاهر ساده به نظر می‌رسند اما برای تهران دشوار است که آن‌ها را بپذیرد. اروپایی‌ها می‌خواهند تهران بدون هیچ تضمینی از سوی آمریکا و اسرائیل مبنی بر این‌که دوباره حمله نخواهند کرد، پای میز مذاکره بازگردد.
ایران همچنین همکاری کامل با آژانس را به حال تعلیق درآورده بود، چون آژانس نتوانست حملات آمریکا و اسرائیل را که به گفته تهران نقض آشکار حقوق بین‌الملل بود، محکوم کند. اوایل ماه جاری، ایران اجازه داد تعدادی از بازرسان آژانس به کشور بازگردند، اما این نهاد هنوز به تأسیسات غنی‌سازی آسیب‌دیده دسترسی پیدا نکرده و ارزیابی‌ای هم انجام نداده است.
در مورد اورانیوم نیز، تهران بیم دارد که اعلام محل ذخایر باعث شود آمریکا یا اسرائیل بار دیگر آن‌ها را بمباران کنند. رایان کاستلو در گفت‌وگو با الجزیره گفت: «اگر مکان ذخایر اورانیوم غنی‌شده به‌طور آشکار علنی شود، عملاً به هدفی برای حملات بعدی آمریکا یا اسرائیل تبدیل خواهد شد تا برنامه هسته‌ای ایران را بیشتر به عقب بیندازند. و چون چنین حمله‌ای منتفی نشده، برای ایران بسیار دشوار است که چنین توافقی را بپذیرد.»
تأثیر مکانیسم ماشه
با این حال، سه قدرت اروپایی استدلال می‌کنند که این شروط ضروری‌اند، چون برنامه هسته‌ای ایران «تهدیدی آشکار برای صلح و امنیت بین‌المللی» محسوب می‌شود. آن‌ها در بیانیه‌ای ادعا کردند: «امروز عدم پایبندی ایران به برجام آشکار و عمدی است، و سایت‌های حساس هسته‌ای در ایران خارج از نظارت آژانس قرار دارند. ایران هیچ توجیه غیرنظامی برای ذخایر عظیم اورانیوم غنی‌شده خود ندارد و این ذخایر نیز در گزارش‌های آژانس حسابرسی نشده است.»
اما تهران این استدلال را رد می‌کند و می‌گوید خود قدرت‌های اروپایی زمانی که تصمیم آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های ثانویه علیه اقتصاد ایران را در سال ۲۰۱۸ پذیرفتند، ابتدا توافق ۲۰۱۵ را نقض کردند.
اکثر کشورها و شرکت‌های جهانی نیز از ترس مجازات‌های آمریکا، همان تحریم‌ها را اجرا می‌کنند. اقتصاد ایران همین حالا هم زیر فشار تحریم‌های شدید آمریکا قرار دارد. با این حال، تحریم‌های سازمان ملل از جمله تحریم تسلیحاتی می‌تواند دست کشورهای دیگر را برای اعمال تحریم‌های یک‌جانبه بازتر کند و بیش از پیش اعتماد به اقتصاد ایران را تضعیف کند. به گفته سینا طوسی: «ماشه باعث افت بیشتر ارزش پول ملی شد؛ این یک شوک روانی دیگر به اقتصاد است.»
از آغاز قرن بیست‌ویکم، کشورهای اروپایی بیشتر به‌عنوان نیرویی تعدیل‌کننده در برابر تمایلات واشنگتن برای ضربه نسبت به ایران شناخته می‌شدند. با وجود پایبندی به تحریم‌های آمریکا، رهبران اروپایی به‌طور علنی با خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ مخالفت کرده بودند. اما از زمانی که ترامپ در ژانویه بار دیگر به قدرت بازگشت، فرانسه، آلمان و بریتانیا موضع سخت‌گیرانه‌تری در برابر تهران اتخاذ کرده‌اند.
موضع جدید اروپا
در ماه ژوئن، قدرت‌های اروپایی نه‌تنها جنگ تحریک‌نشده اسرائیل علیه ایران را محکوم نکردند، بلکه به نظر می‌رسید آن را تأیید هم کردند. تریتا پارسی، معاون اندیشکده «کویینسی» که بر دیپلماسی تأکید دارد، گفت موضع تازه اروپا در قبال ایران به رابطه گسترده‌ترش با آمریکا پیوند خورده است.
ایران متهم شده که پهپادهایی در اختیار روسیه گذاشته تا در جنگ علیه اوکراین استفاده کند، بنابراین اروپا اکنون تهران را یک تهدید می‌بیند. پارسی همچنین خاطرنشان کرد که تقریباً تمام تجارت میان اروپا و ایران زیر فشار تحریم‌های آمریکا از بین رفته است. او در گفت‌وگوی تلویزیونی با الجزیره گفت: «ایران دیگر برای اروپایی‌ها اهمیتی چندانی ندارد. بنابراین انجام کاری که اروپا را نزد عناصر تندرو در دولت ترامپ محبوب کند، برای اروپایی‌ها ارزشمند تلقی می‌شود، به‌ویژه با توجه به این‌که رابطه فراآتلانتیک در حال حاضر به‌شدت پرتنش است.»
در حال حاضر، تنش‌های هسته‌ای همچنان ادامه دارد. آمریکا خواستار برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران است، در حالی‌که تهران بر حفظ غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور اصرار دارد.
