تهدید واقعی یا ترس بی‌دلیل؛ آیا توالت‌های فرنگی عمومی می‌توانند ما را بیمار کنند؟

کمتر موضوعی به اندازه‌ی توالت‌های عمومی به‌ویژه نوع فرنگی آن‌ها در ذهن مردم با ترس از بیماری گره خورده است؛ صندلی‌ها یا سنگ‌هایی که هزاران نفر روی آن‌ها می‌نشینند و همیشه این نگرانی وجود دارد که می‌توانند کانونی برای میکروب‌ها باشند.

فضای توالت عمومی معمولاً با احساسی ناخوشایند همراه است که می‌تواند ذهن را آزار دهد. بسیاری از افراد برای کاهش تماس مستقیم، با آرنج در را باز می‌کنند، با پا سیفون می‌کشند یا صندلی را با دستمال می‌پوشانند و حتی در حالت نیم‌خیز می‌نشینند. اما علم می‌گوید داستان آن‌قدرها هم ساده نیست؛ احتمال ابتلا به بیماری از طریق نشستن روی توالت بسیار متفاوت از آن چیزی است که اغلب تصور می‌کنیم.

عوامل بیماری‌زا تا چه مدت می‌توانند در محیط سرویس بهداشتی عمومی زنده بمانند و آیا واقعاً خطری برای سلامت وجود دارد؟ آیا واقعاً نشستن روی صندلی توالت می‌تواند موجب بیماری شود یا اینکه بیشتر یک نگرانی روانی است؟ متخصصان میکروب‌شناسی به این قبیل پرسش‌ها پاسخ می‌دهند.

جیل رابرتز، استاد بهداشت عمومی و میکروبیولوژی در دانشگاه فلوریدای جنوبی، می‌گوید احتمال انتقال بیماری از نشیمنگاه توالت بسیار اندک است. او می‌افزاید: «از نظر تئوری بله، می‌توان از صندلی توالت بیماری گرفت، اما احتمال آن بسیار ناچیز است.»

نمونه‌ی آشکار این موضوع بیماری‌های مقاربتی هستند. ویروس‌ها و باکتری‌های عامل بیماری‌هایی مانند سوزاک و کلامیدیا بیرون از بدن، به‌ویژه روی سطح سرد و سختی مثل سنگ‌های توالت، خیلی زود از بین می‌روند. به همین دلیل تقریباً همیشه فقط از طریق تماس مستقیم اندام تناسلی و تبادل مایعات بدن منتقل می‌شوند.

انتقال بیماری‌ها از نشیمنگاه توالت تنها در شرایطی بسیار نادر ممکن است؛ یعنی زمانی که مایعات تازه‌ی بدن فرد دیگری بلافاصله از طریق اندام تناسلی یا دستمال وارد بدن فرد بعدی شود. رابرتز توضیح می‌دهد: «اگر نشیمنگاه توالت به‌راحتی بیماری‌های مقاربتی را منتقل می‌کرد، امروز شاهد شیوع گسترده‌ی آن‌ها در تمام گروه‌های سنی و میان افراد فاقد سابقه‌ی فعالیت جنسی بودیم.»

بیماری‌های خونی هم در این دسته قرار می‌گیرند؛ چراکه هم مشاهده‌‌پذیرند و هم به تماس مستقیم جنسی یا سرنگ آلوده نیاز دارند. همچنین، احتمال انتقال عفونت‌های ادراری نیز از توالت بسیار اندک است، زیرا چنین اتفاقی تنها زمانی رخ می‌دهد که مقدار زیادی مدفوع از صندلی به مجرای ادراری منتقل شود. در عمل، احتمال بیشتری دارد که فرد هنگام تمیز‌کردن خود، باکتری‌ها را ناخواسته نزدیک اندام تناسلی ببرد.

برخی ویروس‌ها دوام بیشتری در محیط دارند و به همین دلیل، خطر محدودی ایجاد می‌کنند. ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، عامل زگیل تناسلی، نمونه‌ی بارز آن است. این ویروس می‌تواند تا یک هفته روی سطوح باقی بماند. کارن دوس، استاد میکروبیولوژی و ایمنی‌شناسی دانشگاه تورو در نوادا، توضیح می‌دهد: «این ویروس‌ها پوسته پروتئینی بسیار پایداری دارند که طول عمرشان را در محیط افزایش می‌دهد.»

انتقال تبخال تناسلی نیز گاهی مطرح می‌شود. اگر فردی در مرحله‌ی فعال بیماری ویروس را روی توالت باقی بگذارد، استفاده‌کننده بعدی با پوست آسیب‌دیده یا سیستم ایمنی ضعیف، ممکن است در معرض خطر قرار گیرد. با این‌حال، دانیل اتکینسون، پزشک، تأکید می‌کند که چنین سناریویی بسیار نادر است.

عادت بسیاری از افراد، پوشاندن نشیمنگاه توالت فرنگی با دستمال یا نشستن در حالت نیم‌خیز است. یک نظرسنجی در سال ۲۰۲۳ نشان داد که ۶۳ درصد آمریکایی‌ها در توالت عمومی روی صندلی می‌نشینند، اما نیمی از آن‌ها نشیمنگاه را با دستمال می‌پوشانند و حدود ۲۰ درصد نیز روی نشیمنگاه چمباتمه می‌زنند.

مطالعات نشان داده‌اند که دستمال یا کاور کاغذی مانع ورود میکروب‌ها نمی‌شود، زیرا بافت متخلخل آن به عوامل بیماری‌زا امکان عبور می‌دهد. در مقابل، چمباتمه‌زدن نیز نه تنها فایده‌ای ندارد، بلکه می‌تواند مضر باشد. استفانی بوبینگر، متخصص سلامت لگن در دانشگاه ایالتی اوهایو، توضیح می‌دهد این وضعیت باعث انقباض عضلات کف لگن، اختلال در جریان ادرار و تخلیه ناقص مثانه می‌شود که خود می‌تواند زمینه‌ساز عفونت ادراری باشد.

براساس تحقیقات رابرتز، مهم‌ترین خطر در توالت عمومی، تماس دست‌ها با سطوح آلوده و سپس، لمس صورت و دهان است. او تأکید می‌کند: «تهدید واقعی به دهان شما و از طریق دست‌ها است.»

ذرات مدفوع روی سطوح می‌توانند حامل باکتری‌هایی مانند اشرشیا کلی، سالمونلا، شیگلا یا حتی نورویروس باشند که پس از ورود به بدن موجب تهوع، استفراغ یا اسهال می‌شوند. نورویروس که بسیار مسری است و با مقادیر اندک نیز فرد را بیمار می‌کند، تا دو ماه روی سطوح زنده می‌ماند.

بررسی‌های چارلز گربا، استاد ویروس‌شناسی در دانشگاه آریزونا، نیز تأیید می‌کند که سرویس‌های خانگی معمولاً آلوده‌تر از سرویس‌های عمومی هستند؛ زیرا خانه‌ها اغلب هفته‌ای یک بار تمیز می‌شوند، در حالی که سرویس‌های عمومی روزانه چند بار ضدعفونی می‌شوند. او توصیه می‌کند که سرویس خانگی در حالت ایده‌آل بهتر است که هر سه روز یک بار ضدعفونی شود.

اما خطر دیگری هم وجود دارد: پدیده‌ای کمتر شناخته‌شده اما مهم، پخش‌شدن میکروب‌ها هنگام سیفون‌کشیدن است که با نام پلوم توالت یا «عطسه توالت» شناخته می‌شود. مدل‌های ریاضی نشان داده‌اند که ۴۰ تا ۶۰ درصد ذرات داخل کاسه می‌توانند پس از سیفون در هوا پخش شوند.

تحقیقات تأیید کرده‌اند که باکتری کلستریدیوم دیفیسیل (کلوستریدیوم سخت) که یکی از عوامل شایع عفونت‌های بیمارستانی است، در این فرآیند به هوا پخش می‌شود و حتی ممکن است استنشاق شود. بنابراین درها، سیفون، شیر آب، دستگیره‌ها و به‌ویژه کف توالت همگی نقاط پرخطر محسوب می‌شوند.

حتی ویروس‌هایی مثل آنفلوانزا نیز که ارتباطی به مدفوع و ادرار ندارند، روی سطوح توالت یافت شده‌اند.

راهکارهای عملی برای کاهش خطر انتقال عفونت همواره مطرح بوده‌اند. الیزابت پدی، کارشناس مهندسی بهداشت آب در دانشگاه لافبورو بریتانیا، توصیه می‌کند که در توالت عمومی تا حد امکان کمتر به سطوح دست زده شود و سیستم‌های بدون تماس، از سیفون گرفته تا خشک‌کن دست، مورد استفاده قرار گیرند.

یکی دیگر از منابع انتقال میکروب، تلفن همراه است. این وسیله اغلب از پیش آلوده است و در توالت آلوده‌تر می‌شود و آلودگی‌ها را با شما به محیط بیرون می‌برد. در نتیجه، همراه داشتن گوشی در توالت اصلاً ایده‌ی خوبی نیست.

شستن صحیح دست‌ها، همچنان به‌عنوان ساده‌ترین و مؤثرترین راهکار مطرح می‌شود. با وجود توصیه‌ی متخصصان به ۲۰ ثانیه شست‌وشو با آب و صابون، بیشتر افراد تنها ۱۱ ثانیه این کار را انجام می‌دهند. ترکیب شست‌وشوی کامل و استفاده از ضدعفونی‌کننده، بهترین محافظت را فراهم می‌کند.

در نهایت، نتیجه آشکار است: برای در‌ امان ماندن از میکروب‌های توالت عمومی، کافی است دست‌ها به‌خوبی شسته و ضدعفونی شوند. خطر واقعی ابتلا به بیماری در سرویس بهداشتی عمومی، بسیار کمتر از چیزی است که در ذهن‌های ما بزرگ‌نمایی می‌شود.