اکوایران: با سقوط پی‌درپی رهبران ارشد ارتش، کسانی که می‌کوشند این کشور را بفهمند، با پرسشی مواجه می‌شوند که با توجه به ماهیت مبهم حزب کمونیست تقریباً جوابی برای آن وجود ندارد: آیا همۀ اینها نشانه‌ای از قدرت سیاسی شی است یا ضعف او؟ پرسشی که پیامدهای آن تا سراسر جهان و اقتصاد جهانی کشیده می‌شود.
در یک صبح خنک ماه آوریل در پکن، در اوایل امسال، عالی‌ترین رهبران نظامی چین برای مراسم سالانۀ درختکاری گرد هم آمدند؛ مراسمی که به‌طور غیرمنتظره، روزنه‌ای نادر به دنیای پنهان سیاست قدرت در دوران ریاست‌جمهوری شی جین‌پینگ گشود.
پیش از برگزاری این مراسم، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه هه وِیدونگ ــ‌دومین مقام عالی‌رتبۀ ارتش آزادی‌بخش خلق‌ــ جدیدترین قربانی پاکسازی گسترده‌ای است که پیش‌تر دو وزیر دفاع سابق را هم ساقط کرده بود. کمتر از سه سال پیش، شی او را به‌عنوان نایب‌رئیس کمیسیون نظامی مرکزی منصوب کرده بود، آن هم در حالی که ژنرال‌های ارشدتری وجود داشتند؛ نشانه‌ای آشکار از اینکه او یکی از افراد برگزیدۀ رئیس‌جمهور برای ادارۀ نیروهای مسلح حزب کمونیست است.
این مراسم درختکاری سالانه، از زمان به‌قدرت رسیدن شی در سال ۲۰۱۲، همواره شامل تمامی اعضای ارشد کمیسیون نظامی مرکزی بود؛ سنتی که چهار دهه قدمت داشت. اما هنگامی که تلویزیون دولتی در برنامه شبانه، گروهی از رهبران ارشد را در لباس‌های نظامی در حال بیل‌زدن و کاشتن نهال نشان داد، تحلیل‌گران چین به‌سرعت متوجه غیبت هه شدند، واضح‌ترین نشانه تا آن زمان مبنی بر اینکه او عالی‌رتبه‌ترین ژنرالی است که از زمان پایان دوران پرآشوب مائو تسه‌دونگ در سال ۱۹۷۶ برکنار شده است.
هرچند ناپدیدشدن هه غافلگیرکننده بود، کاملاً در چارچوب الگویی قرار می‌گرفت که در دوران شی پدید آمده است. بر اساس تحلیل بلومبرگ نیوز بر پایۀ فیلم‌های تلویزیونی، گزارش‌های پارلمانی و اسناد عمومی دیگر، رهبر چین تاکنون نزدیک به یک‌پنجم ژنرال‌های منصوب خودش را کنار زده است، اقدامی که هیچ‌یک از سلف‌هایش مرتکب نشدند. افزون بر آن، پاکسازی‌های شی باعث شده تعداد اعضای کمیسیون نظامی مرکزی از هفت نفر در آغاز دورۀ سومش، به چهار نفر کاهش یابد که مطابق تحلیل بلومبرگ کمترین تعداد در دوران پسامائو است.
با سقوط پی‌درپی رهبران ارشد ارتش، کسانی که می‌کوشند این کشور را بفهمند، با پرسشی مواجه می‌شوند که با توجه به ماهیت مبهم حزب کمونیست تقریباً جوابی برای آن وجود ندارد: آیا همۀ اینها نشانه‌ای از قدرت سیاسی شی است یا ضعف او؟ پرسشی که پیامدهای آن تا سراسر جهان و اقتصاد جهانی کشیده می‌شود.
هفتۀ آینده، هنگامی که شی از بالای دروازۀ «صلح آسمانی» در میدان تیانآنمن بر نخستین رژه نظامی چین از سال ۲۰۱۹ نظارت کند، ناظران خارجی تنها به تانک‌ها، موشک‌ها و سلاح‌های تازه‌ای که می‌توانند برای حمله به تایوان یا تهدید برتری نظامی آمریکا استفاده شوند نگاه نخواهند کرد؛ بلکه در پی یافتن نشانه‌هایی خواهند بود از اینکه آیا شی به ژنرال‌های خود برای جنگ اعتماد دارد یا نه ــ‌و اینکه تغییرات اخیر در ارتش چه معنایی برای آینده او و احتمالاً دورۀ چهارم حضورش در قدرت در سال ۲۰۲۷ دارد.
جیمز چار، استاد دانشگاه فناوری نانیانگ در سنگاپور که دربارۀ ارتش چین پژوهش می‌کند، می‌گوید: «تردیدی نیست که در سطوح بالای قدرت اکنون آشفتگی زیادی وجود دارد. این مسلماً تصویر خوشایندی نیست.»
زمانی که شی نخستین بار به قدرت رسید، هشدار داد که فساد در ارتش تهدیدی موجودیتی برای حزب کمونیست است. خریدوفروش پست‌ها امری علنی بود: تازه‌واردان برای قبولی در آزمون ورودی ارتش آزادی‌بخش خلق تا ۱۶هزار دلار می‌پرداختند و افسران هم برای ترفیع به ژنرال‌ها رشوه می‌دادند و سپس این بدهی را از طریق حق‌السهم‌های غیرقانونی جبران می‌کردند.
شی در حالی که کارزار بی‌سابقه‌ای علیه فساد به راه انداخته و رقبای سیاسی‌اش را هدف قرار داد، بازسازی ارتش آزادی‌بخش خلق را نیز آغاز کرد تا بتواند «در جنگ‌ها بجنگد و پیروز شود» ــ‌اعترافی ضمنی مبنی بر اینکه ارتش توان انجام این کار را نداشت. ده سال پس از آغاز این تلاش، اطلاعیه‌ای نگران‌کننده در شبکۀ وی‌چت منتشر شد که نشان می‌داد شی قصد دارد بازسازی نیروهای مسلح را شدت بخشد.
در ژوئیۀ ۲۰۲۳، ادارۀ توسعه تجهیزات ارتش که مسئول تدارک تسلیحات است، اعلام کرد در حال بررسی هشت موضوع از جمله افشای اطلاعات و شبکه‌های خصوصی از سال ۲۰۱۷ است. این موضوع به برکناری رهبران عالی در «نیروی موشکی» منجر شد و سپس تا سطح ژنرال‌های مستقیم زیر نظر شی بالا رفت.
ارتش چین حتی از دولت این کشور هم مخفی‌کارتر است و همین امر ارزیابی دامنۀ واقعی پاکسازی‌ها را دشوار می‌سازد. معمولاً سقوط یک مقام زمانی علنی می‌شود که در مراسمی عمومی غیبت کند؛ درست مانند غیبت هه در مراسم درختکاری. حتی در آن صورت نیز درستم معلوم نیست چه اتفاقی افتاده است.
برکناری افسران ارشدی که همزمان نماینده مجلس ملی بودند، از طریق اسناد پارلمانی برکناری‌شان فاش می‌شد. نشانه‌های مشکل برای وزیر دفاع پیشین، لی شانگفو، هنگامی آشکار شد که او ناگهان در دیدار سالانه با همتای ویتنامی‌اش غیبت کرد. سرنوشت سلفش، وی فنگه، زمانی روشن شد که در پیام تبریک سال نو قمری نادیده گرفته شد.
اینها قربانیان سرشناس هستند. در دورۀ سوم شی، ۱۴ نفر از ۷۹ ژنرالی که او ارتقا داده بود یا ناپدید شده‌اند یا تحت تحقیق قرار دارند. برای مقایسه، جیانگ زمین و هو جینتائو در دوران خود حتی یک ژنرال منصوب خویش را مورد تحقیق قرار ندادند.
کمیسیون نظامی مرکزی تنها به‌دلیل فرماندهی بزرگ‌ترین ارتش دائمی جهان قدرتمند نیست؛ این نهاد رسماً زیر نظر حزب کمونیست است نه دولت چین، و همین امر آن را به کلید اصلی اعمال قدرت بر جمعیت 4/1 میلیاردی چین بدل می‌سازد.
هرچند رهبران چین معمولاً سه عنوان دارند ــ‌رئیس‌جمهور کشور، دبیرکل حزب و رئیس کمیسیون نظامی مرکزی‌ــ اما همیشه این سمت آخر برای تحکیم قدرت حیاتی دانسته شده است. چین یک دوره‌ای رئیس‌جمهور نداشت و برخی دبیرکل‌های حزب هم ضعیف بودند. اما ریاست کمیسیون نظامی مرکزی تقریباً همیشه در اختیار قدرتمندترین رهبر چین بوده است، سنتی که به زمان مائو برمی‌گردد که این جملۀ معروف را گفته بود: «قدرت سیاسی از لولۀ تفنگ بیرون می‌آید.»
اگر شی، که در سال ۲۰۱۸ محدودیت دورۀ ریاست‌جمهوری را لغو کرد، روزی بخواهد جانشینی معرفی کند، کمیسیون نظامی مرکزی نهادی کلیدی برای رصد خواهد بود. جیانگ پس از سرکوب خونین تیانآنمن در سال ۱۹۸۹ وارد این نهاد شد. هو و شی هم هر دو حدود دو سال پیش از دبیرکلی حزب، به‌عنوان نایب‌رئیس غیرنظامی کمیسیون منصوب شدند.
حرکات اخیر شی تعداد اعضای کمیسیون را از هفت نفر در آغاز دورۀ سوم در سال ۲۰۲۲، به چهار نفر کاهش داده است ــ‌بالاترین جای خالی از دوران مائو که در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ انقلاب فرهنگی همه نهادهای چین را درهم کوبید. اعضای کنونی شامل خود شی، نایب‌رئیس ۷۵ ساله ژانگ یو‌شیا و دو عضو دیگر، ژانگ شِنگمین ۶۷ ساله و لیو ژِن‌لی حدوداً ۶۰ ساله هستند.
ژانگ شنگمین، یک کمیسر سیاسی باسابقه از نیروی موشکی، در سال ۲۰۱۷ منصوب شد و بعدتر به بالاترین مقام ضدفساد ارتش تبدیل شد، نقشی که شی به کمیسیون افزود. ژانگ یو‌شیا و لیو هم از معدود ژنرال‌های چینی هستند که تجربۀ جنگی دارند؛ درگیری‌های مرزی کوتاه با ویتنام در اواخر دهۀ ۱۹۷۰ و دهۀ ۱۹۸۰، یعنی آخرین باری که چین در جنگی شرکت کرد.
چند هفته پس از رژۀ نظامی ۳ سپتامبر، شی فرصتی خواهد داشت تا کمیسیون را در چهارمین نشست عمومی حزب کمونیست دوباره تکمیل کند؛ جایی که بیش از ۳۰۰ کادر حزبی در پشت درهای بسته در پکن گردهم می‌آیند تا برنامۀ پنج‌ساله بعدی اقتصاد چین را ترسیم کرده و درباره انتصابات کلیدی تصمیم بگیرند.
نیل توماس، پژوهشگر سیاست چین در انستیتو سیاست آسیایی در واشنگتن، می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد شی عمداً می‌خواهد تا آخرین متحدان و رقبای خود را دربارۀ جانشینی لحظه در تردید نگه دارد. اگر او در نشست عمومی چهارم یک غیرنظامی را به کمیسیون بیاورد، می‌تواند نشانه‌ای از جانشین بالقوه باشد ــ‌اما چنین چیزی بسیار نامعمول و بسیار نامحتمل است.»
با وجود گمانه‌زنی‌های مداوم، شی هیچ نشانه‌ای از حرکت به‌سمت معرفی جانشین بروز نداده است ــ‌و هرگونه اشاره به این موضوع در اینترنت چین به‌شدت سانسور می‌شود. احتمال می‌رود که او کمیسیون را با انتخاب از میان ۲۹ ژنرال باقی‌مانده تکمیل کند.
در اکتبر ۲۰۲۲، شی گامی غیرمعمول برداشت و هه وِیدونگ را بدون آنکه ابتدا عضو عادی کمیسیون باشد، مستقیماً به مقام نایب‌رئیسی منصوب کرد. نزدیک به سه سال بعد، او در آستانۀ تبدیل‌شدن به عالی‌رتبه‌ترین عضو حاضر در کمیسیون است که مورد تحقیق قرار می‌گیرد؛ از زمان برکناری ژائو ژیانگ در سال ۱۹۸۹، عضوی غیرنظامی که به‌دلیل حمایت از دانشجویان طرفدار دموکراسی برکنار شد، چنین چیزی سابقه نداشته است. علاوه بر آن، به گفتۀ توماس، از زمان برکناری هه لونگ توسط مائو در سال ۱۹۶۷، هیچ نایب‌رئیس یونیفورم‌پوشی از کمیسیون کنار گذاشته نشده است.
در مقطعی، صعود هه توقف‌ناپذیر به نظر می‌رسید. او که متولد ۱۹۵۷ است، همزمان با شی در استان فوجیان، در ساحل مقابل تایوان، خدمت می‌کرد. او پله‌پله از فرماندهی نظامی نانجینگ (که دیگر وجود ندارد) به فرماندهی جبهه غربی و سپس فرماندهی جبهه شرقی رسید، جایی که هرگونه حمله احتمالی به تایوان از آن آغاز خواهد شد. او به مقام ژنرالی ارتقا یافت، یکی از بالاترین سمت‌ها در کمیسیون را گرفت و همچنین عضو پولیتبورو 24 نفره شد که بر کل کشور نظارت دارد.
انتصاب غیرمنتظرۀ او در آن زمان، از دریچۀ تمرکز استراتژیک بیشتر چین بر تایوان دیده شد. اگرچه سقوط او به‌هیچ‌وجه به معنای کنار گذاشته‌شدن اولویت تایوان نیست، برکناری ژنرال‌های ارشد همچنان پرسش‌هایی را دربارۀ آمادگی ارتش چین برمی‌انگیزد.
به گفتۀ جوئل واتنو، پژوهشگر ارشد دانشگاه دفاع ملی آمریکا، در حالی که شاید اعضای جوان‌تر ارتش پاکسازی‌های شی را اقدامی برای زدودن فساد ببینند، افسران ارشدتر انگیزه خواهند داشت که هرگونه نقص تجهیزات ناشی از رسوایی‌های تدارکاتی را پنهان کنند، نقص‌هایی که شاید تا زمان استفاده در میدان جنگ آشکار نشوند.
او می‌گوید: «دشوار است که بگوییم پاکسازی‌ها چه تأثیری بر آمادگیِ ارتش اثر گذاشته است. نکته اصلی این است که خود شی احتمالاً نمی‌تواند به‌طور کامل از کیفیت تجهیزات ارتش مطمئن باشد ــ‌حتی در شرایطی که ارتش آزادی‌بخش خلق در حال آماده‌سازی رژه‌ای بزرگ در پکن است که قرار است توانایی‌های جدیدش را برای مخاطبان جهانی به نمایش بگذارد.»
منبع: بلومبرگ
