اثر مرکب تعرفه‌ها بر زنجیره قیمت

شاخص قیمت مسکن در مهرماه ۱۴۰۴ با ثبت رکورد جدیدی در تورم اجاره بها به بالاترین سطح در یک سال گذشته رسید و نقش «بالابرنده» خود بر تورم کل را پررنگ کرد. این در حالی است که مطالعات بین‌المللی از اثر مرکب تعرفه‌ها بر زنجیره تأمین پرده برمی‌دارند؛ پژوهشی از NBER نشان می‌دهد تعرفه ۲۵ درصدی آمریکا بر نوشیدنی‌های اروپایی در نهایت به افزایش ۲۶.۷ درصدی قیمت برای مصرف‌کننده منجر شده که فراتر از نرخ رسمی تعرفه است و نقش واسطه‌ها را در تشدید تورم پررنگ می‌کند.

در عرصه جهانی، تقاضای طلا در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۵ با رشد تاریخی به ۱۳۱۳ تن رسید و ارزش بازار آن به ۱۴۶ میلیارد دلار صعود کرد که نشان از تحولات ساختاری تحت تأثیر عوامل ژئوپلیتیک دارد. در داخل اما، سیاست‌های اقتصادی ایران همچنان در میانه راهکارهای ناموفق گذشته مانند ارز ترجیحی و کالابرگ در نوسان است. نشریه تجارت فردا در شماره اخیر خود با عنوان «تنها در خانه» به تحلیل بحران‌های پیش‌روی اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۵ پرداخته و هشدار داده است که سال آینده ممکن است محل تلاقی چندین بحران باشد. 

دوئل اجاره و درآمد

بررسی روند گزارش شاخص قیمت مصرف‌کننده به تفکیک بخش مسکن، نشان می‌دهد تورم اجاره، یک رکورد جدید در بازه زمانی یکسال گذشته به ثبت رسانده است.

روند تورم ماهانه مسکن که به نوعی درصد تغییر اجاره‌بها را نشان می‌دهد، از ابتدای امسال تورم این بخش همواره در کانال 2 درصد متغیر بود که در مهرماه به با ورود به کانال 3 درصد، 3.3 درصد شد.

تورم مسکن (اجاره) مهرماه 1404 با ثبت بالاترین نرخ از مهرماه 1403، به بالاترین سطح خود طی یکسال گذشته رسید. مسکن با توجه به ضریب اهمیت بالا در بین گروه‌های اصلی، یکی از بخش‌های مهم و اثرگذار در تورم کل است و به تعبیری از آن به عنوان «بالابرنده» تورم کل کشور نیز یاد می‌شود.

اثر مرکب تعرفه‌ها بر زنجیره تأمین

بر اساس مطالعه‌ای که توسط دفتر ملی پژوهش اقتصادی آمریکا (NBER) در اکتبر ۲۰۲۵ منتشر شد، تعرفه‌های اعمال‌شده توسط ایالات متحده نه‌تنها هزینه‌های گمرکی را افزایش می‌دهد، بلکه از طریق مکانیزم‌های زنجیره تأمین، تورم قابل‌توجهی در مراحل مختلف توزیع و فروش ایجاد می‌کند. این پژوهش که به بررسی تأثیر تعرفه ۲۵ درصدی بر نوشیدنی‌های وارداتی از اروپا در بازه زمانی ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ پرداخته، نشان می‌دهد اگرچه تولیدکنندگان اروپایی حدود ۵ درصد از قیمت صادراتی خود کاستند تا بخشی از بار تعرفه را جبران کنند، اما ساختار بازار داخلی آمریکا و نقش واسطه‌ها باعث شد قیمت نهایی برای مصرف‌کننده تا ۲۶.۷ درصد افزایش یابد؛ رقمی فراتر از نرخ رسمی تعرفه.

در این مطالعه اشاره شده که زنجیره تأمین نوشیدنی در آمریکا شامل سه مرحله واردات، توزیع و خرده‌فروشی است و هرکدام از این حلقه‌ها سود درصدی خود را به قیمت اضافه می‌کنند. زمانی که تعرفه در ابتدای این زنجیره موجب افزایش قیمت می‌شود، اثر مرکب آن در مراحل بعدی تشدید شده و درنهایت هزینه نهایی مصرف‌کننده را به‌طور نامتناسبی بالا می‌برد. به‌عنوان‌مثال، در یک سناریوی فرضی، قیمت یک بطری نوشیدنی از ۷.۵ دلار به ۹ دلار رسید، درحالی‌که درآمد دولت از این تعرفه تنها ۱.۲ دلار بود و مابه‌التفاوت آن به‌عنوان سود به واسطه‌ها تعلق گرفت.

این یافته‌ها حاکی از آن است که برای سنجش دقیق تأثیر تعرفه‌ها، تنها اتکا به داده‌های گمرکی یا قیمت‌های صادراتی کافی نیست و باید نقش ساختار بازار و رفتار بازیگران زنجیره تأمین را در تحلیل‌ها منظور کرد. ازنظر جهانی نیز، چنین سیاست‌هایی نه‌تنها ثبات تجاری را کاهش می‌دهد، بلکه با ایجاد بی‌ثباتی در قیمت‌های جهانی و افزایش ریسک فعالیت‌های اقتصادی، شرایط را برای کشورهای تحت تحریم مانند ایران دشوارتر می‌کند.

کالابرگی که قیمت‌ها را تثبیت نکرد

زمانی که آمریکا در سال 97 از برجام خارج شد، نرخ ارز در ایران شروع به بالا رفتن کرد و دولت برای جلوگیری از افزایش قیمت کالاهای وارداتی تصمیم گرفت که این اقلام را با یک نرخ ارز ثابت که کمتر از بازار آزاد بود وارد کند. سیاست ارز ترجیحی ابتدا با نرخ 4 هزار و 200 تومان شروع شد. ابتدا همه اقلام مشمول بودند اما به تدریج دامنه کالاهای مشمول محدود شد.

این طرح به دلیل ناکارامدی و توزیع رانت گسترده‌ای که به فساد منجر شد متوقف شد اما توقف آن نه به شکل ازادسازی نرخ ارز، بلکه به شکل افزایش نرخ ترجیحی اتفاق افتاد. این نرخ به جای 4 هزار و 200 تومان به 28 هزار و 500 تومان تبدیل شد.

هم اکنون، اقلام اساسی که عمدتا نهاده دامی هستند و دارو و تجهیزات پزشکی با نرخ ترجیحی به کشور وارد می‌شود.

با این حال، تداوم تورم در این اقلام و چالش‌های تامین ارز ترجیحی در کنار سایر سیاست‌های حمایتی مثل تخصیص کالابرگ و یارانه دولت و مجلس را به این سمت کشانده که تغییراتی در اجرای همزمان این سیاست‌ها اعمال کنند.

رشد تاریخی تقاضای جهانی طلا  در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۵

بر اساس داده‌های شورای جهانی طلا، تقاضای کل این فلز گران‌بها در سه‌ماهه سوم سال ۲۰۲۵ با رشد ۳ درصدی نسبت به دوره مشابه سال قبل به ۱۳۱۳ تن رسید که بالاترین رقم ثبت‌شده در تاریخ آمارهای این نهاد بین‌المللی است. در طرف دیگر، ارزش مالی تقاضای جهانی طلا با افزایش چشمگیر ۴۴ درصدی به رکورد ۱۴۶ میلیارد دلار رسید که نشان‌دهنده تأثیر قابل‌توجه افزایش قیمت‌ها بر بازار است.

سرمایه‌گذاران همچنان محرک اصلی بازار طلا بوده‌اند به‌طوری‌که خرید صندوق‌های بورسی طلا به ۲۲۲ تن رسید و تقاضای مستمر برای شمش و سکه نیز برای چهارمین فصل متوالی از مرز ۳۰۰ تن عبور کرد. از سوی دیگر، اگرچه خرید طلا توسط بانک‌های مرکزی در این فصل با ۲۸ درصد افزایش نسبت به سه‌ماهه قبل به ۲۲۰ تن رسید، اما آمار تجمیعی سال ۲۰۲۵ با کاهش به ۶۳۴ تن در مقایسه با ۷۲۴ تن دوره مشابه سال ۲۰۲۴ مواجه شده است.

در بخش مصارف صنعتی، تقاضای طلا در بخش فناوری با وجود پشتیبانی نسبی از سوی حوزه هوش مصنوعی، تحت تأثیر سیاست‌های تعرفه‌ای آمریکا و افزایش شدید قیمت‌ها با کاهش مواجه شد. همچنین تقاضای زیورآلات طلا با کاهش حجمی به ۳۷۱ تن رسید که ناشی از اثرات تورمی قیمت‌های بالا است، اگرچه ارزش این بخش با رشد ۱۳ درصدی به ۴۱ میلیارد دلار رسید. این آمارها حاکی از تحول ساختاری در بازار طلا تحت تأثیر عوامل اقتصادی و ژئوپلیتیک است.

پشت پرده یک ملاقات

توافق استراتژیک واشنگتن و پکن، ظاهرا درباره سویا و فنتانیل و در واقع، فراتر از آن بود. بالاخره آمریکا و چین برای تنش‌زدایی اقتصادی یک گام به جلو برداشتند.

به گزارش «گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد»، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا و شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین در کره جنوبی با یکدیگر دیدار کردند و طی این دیدار به توافق‌هایی دست یافتند.

برخلاف انتظار بسیاری از دنبال‌کنندگان بازار و مشتاقان به سیاست و اقتصاد، در توافق میان دو طرف خبری از خودروهای برقی، تراشه‌ها و فناوری‌های نظامی نبود. در این دیدار، تمرکز روی فنتانیل بود و سویا! اما جریان چیست؟

نشریه تجارت فردا: گذر از بحران‌های پیش‌روی اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۵

شماره ۶۱۳ هفته‌نامه تجارت فردا با عنوان «تنها در خانه» به بررسی چالش‌ها و بحران‌های پیش‌روی اقتصاد و جامعه ایران در سال آینده پرداخته است. بر اساس تحلیل‌های این شماره، سال ۱۴۰۵ احتمالاً شاهد تلاقی چندین بحران خواهد بود که این موضوع در میزگرد تخصصی با حضور پویا جبل‌عاملی و علی چشمی به بحث گذاشته شده است.

در بخش گزارش‌های ویژه، موضوعاتی همچون انحلال بانک آینده، عقب‌ماندگی خاورمیانه از معادلات جهانی و وضعیت اقتصاد تاب‌آور ایران مورد تحلیل قرار گرفته است. پرونده‌های تخصصی این شماره شامل گفت‌وگو با مصطفی هاشمی‌طبا درباره تأثیر ترکیبی سیاست‌های غلط و تحریم‌ها بر فرسایش اقتصاد ایران، و نیز بررسی موضوع تعلل در تصمیم‌گیری‌ها با احمد تقی‌زاده است. همچنین ارزیابی دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه در گفت‌وگو با کمال سیدعلی ارائه شده است.

بخش نوآوری به تاثیر تحریم‌ها بر فناوری و پایان عصر تدتاک‌ها پرداخته، و در بخش کافه نیز با معرفی کتاب «افسانه جهانی شدن» اثر شانون اونیل، به این پرسش محوری پاسخ داده که چرا تجارت منطقه‌ای در مقایسه با جهانی‌سازی موفق‌تر عمل کرده است. معرفی شوشانا گروسبارد، اقتصاددان شاگرد گری بکر و متخصص اقتصاد ازدواج، از دیگر مطالب قابل توجه این شماره است. این شماره به صورت جامع به تبیین چالش‌های پیش‌رو و ارائه تحلیل‌های چندبعدی پرداخته است.